Ở bài viết trước (Trái tim để yêu và Bộ não để hành động), chúng ta đã cùng phá vỡ một tư duy cũ: “thủ phủ” hay trung tâm hành chính – chính trị của một tỉnh không nhất thiết phải đặt tại vị trí trung tâm địa lý. Tiếp nối mạch tư duy đó, bài viết này sẽ xây dựng một luận điểm cụ thể: “thủ phủ” phải được đặt tại nơi có thể trở thành “đầu tàu” chiến lược và “cửa ngõ” hội nhập cho cả một vùng, một “siêu tỉnh” trong tương lai.

Đây là lúc tôi xin phép được nêu góc nhìn cá nhân về vị trí xứng tầm cho trung tâm hành chính mới của tỉnh. Dù là một người con sinh ra và lớn lên trên mảnh đất Bình Thuận cũ, tôi tin rằng những phân tích sau đây sẽ vượt lên trên mọi tình cảm cá nhân. Việc đề cử Phan Thiết không phải là một lựa chọn chủ quan, mà là một kết luận khách quan, được đúc kết từ những phân tích về lợi thế vượt trội trong kết nối hạ tầng, dư địa phát triển và khả năng kiến tạo động lực kinh tế biển.

***

Việc sáp nhập ba tỉnh Lâm Đồng (cũ), Đắk Nông và Bình Thuận là một cuộc kiến tạo địa chính trị mang tầm vóc lịch sử, khai sinh một “siêu tỉnh” với phổ tài nguyên, văn hóa và địa hình đa dạng bậc nhất Việt Nam. Cơ thể hành chính khổng lồ này sở hữu một không gian phát triển trải dài từ “mái nhà” Tây Nguyên – nơi ngự trị của trữ lượng bô-xít khổng lồ (Đắk Nông) và “vương quốc” nông nghiệp công nghệ cao ôn đới (Lâm Đồng cũ) – đến dải duyên hải Nam Trung Bộ (Bình Thuận), “thủ phủ” của năng lượng tái tạo, du lịch biển quốc gia và kinh tế hàng hải.

Trong bối cảnh vĩ mô đó, việc Đà Lạt, “trái tim” di sản của tỉnh Lâm Đồng cũ, trở nên “quá chật hẹp” là một thực tế tất yếu. Sự chật hẹp này không chỉ nằm ở quỹ đất vật lý, mà còn ở “không gian” cho một tầm nhìn chiến lược mới. Đà Lạt là một đô thị di sản, một bảo tàng kiến trúc và khí hậu, vốn được đo ni đóng giày cho vai trò nghỉ dưỡng, sáng tạo và bảo tồn. Việc ép một “bộ não” hành chính quy mô “siêu tỉnh” vào đây không chỉ làm tổn thương di sản, mà còn tự trói buộc tiềm năng phát triển của chính tỉnh mới.

Vì vậy, yêu cầu của UBND tỉnh, cụ thể hóa tinh thần Nghị quyết 01-NQ/ĐH (ngày 11/10/2025) và Chương trình hành động 01-CTr/TU (ngày 23/10/2025), về một trung tâm mới không phải là một dự án di dời trụ sở đơn thuần. Đó là một sứ mệnh lịch sử: kiến tạo một “thủ phủ” xứng tầm, một “bộ não” điều hành, một “đầu tàu” dẫn dắt và một “giao lộ” kết nối cho cả ba vùng kinh tế chiến lược.

Khi phân tích qua lăng kính của các tiêu chí mà UBND tỉnh đã đề ra – “tiềm năng, dư địa, tạo động lực mới, khu công nghệ cao, mở rộng không gian và kết nối giao thông quốc gia” – khu vực thành phố Phan Thiết (cũ) và các vùng lân cận là một lời giải mang tính tất yếu và cấp tiến, một nước cờ chiến lược để đưa cả tỉnh vươn ra biển lớn.

Giao lộ Vàng

Tiêu chí quan trọng bậc nhất mà Nghị quyết đề ra là “hệ thống giao thông thuận lợi” kết nối với các “trung tâm kinh tế – tài chính” và “tuyến giao thông quan trọng của quốc gia”. Đây chính là lợi thế tuyệt đối của Phan Thiết và là điểm yếu cố hữu của Đà Lạt.

Đà Lạt, về mặt địa lý, là một “đích đến” tuyệt vời cho du lịch, nhưng lại là một “ngõ cụt” về mặt logistics và hành chính. Mọi tuyến đường tiếp cận đều là đèo dốc hiểm trở, vốn là “nút thắt cổ chai” kinh niên, kìm hãm tốc độ vận hành và gia tăng chi phí.

Ngược lại, Phan Thiết là một “giao lộ vàng” đa phương thức:

– Đường bộ: Sự hoàn thiện của tuyến cao tốc Dầu Giây – Phan Thiết đã tạo nên một cuộc cách mạng về thời gian, rút ngắn khoảng cách kết nối với TP. Hồ Chí Minh – trái tim kinh tế, tài chính, công nghệ của cả nước – xuống dưới 2 giờ. Điều này biến “thủ phủ” mới thành một “vệ tinh” chiến lược, một “cánh tay nối dài” của Vùng kinh tế trọng điểm phía Nam. Toàn bộ bộ máy hành chính có thể giao dịch, hội họp và kết nối với trung ương và các tập đoàn lớn trong ngày.

– Hàng không: Sân bay Phan Thiết khi đi vào hoạt động (dự kiến cấp 4E) sẽ là hạ tầng thiết yếu cho một “thủ phủ”. Nó không chỉ phục vụ du lịch, mà quan trọng hơn, nó phục vụ cho công vụ, ngoại giao và đón các nhà đầu tư, chuyên gia quốc tế đến làm việc tại các khu công nghệ cao.

– Hàng hải: Hệ thống cảng biển nước sâu (như Cảng quốc tế Vĩnh Tân) chính là “cửa ngõ” vật lý quý giá nhất. Toàn bộ tài nguyên bô-xít của Đắk Nông sau khi chế biến, nông sản công nghệ cao của Lâm Đồng (cũ) thay vì phải vận chuyển vòng vèo qua các tỉnh khác, nay có thể đi thẳng từ “sân sau” (cao nguyên) ra “cảng trước” (Phan Thiết) để xuất khẩu trực tiếp ra thế giới.

– Đường sắt: Tuyến đường sắt Thống Nhất, đường sắt tốc độ cao chạy qua, tạo thêm một phương thức vận tải hàng hóa và hành khách ổn định.

Đặt “bộ não” điều hành của tỉnh tại chính “giao lộ” này đảm bảo sự vận hành năng động, linh hoạt và tối ưu hóa chi phí logistics cho toàn bộ nền kinh tế của siêu tỉnh.

Dư địa phát triển một thủ phủ Thế kỷ 21

Tiêu chí “dư địa” và “mở rộng không gian đô thị” chính là lời giải cho bài toán trung tâm hành chính mới. Đà Lạt là một bức tranh di sản đã hoàn thiện; mọi sự cơi nới, xây dựng thêm đều có nguy cơ phá vỡ cấu trúc cảnh quan đồi núi và rừng thông độc nhất vô nhị.

Phan Thiết, ngược lại, mang đến một “trang giấy trắng” vô giá. Với quỹ đất bằng phẳng, rộng lớn, đặc biệt là các khu vực phía Bắc và Tây Bắc thành phố, đây là cơ hội ngàn vàng để kiến tạo một “Thủ phủ Kiểu mẫu” của thế kỷ 21:

– Quy hoạch Đô thị hành chính thông minh: Thay vì các trụ sở phân mảnh, chúng ta có thể quy hoạch một “Đô thị Hành chính” tập trung, hiện đại, tương tự như mô hình Putrajaya của Malaysia hay Sejong của Hàn Quốc. Nơi đây sẽ có các trụ sở liên cơ quan được kết nối bằng hệ thống ngầm, một Trung tâm điều hành thông minh (IOC) duy nhất để quản lý toàn bộ siêu tỉnh và các quảng trường lớn cho các sự kiện chính trị – văn hóa trọng đại.

– Quy hoạch đô thị bền vững: Một ý tưởng đột phá là tận dụng chính lợi thế “thủ phủ” năng lượng tái tạo của Bình Thuận (cũ). Toàn bộ trung tâm hành chính mới có thể được thiết kế để trở thành “Thủ phủ Trung hòa Carbon” đầu tiên của Việt Nam. Mọi tòa nhà đều sử dụng 100% năng lượng mặt trời và năng lượng gió, trở thành biểu tượng quốc gia cho cam kết phát triển xanh và bền vững.

– Không gian cho tương lai: Quỹ đất dồi dào cho phép quy hoạch các “Đô thị Công vụ” hiện đại, với đầy đủ hạ tầng xã hội (bệnh viện quốc tế, trường học liên cấp quốc tế, công viên) để thu hút và giữ chân nhân tài.

Chiến lược phát triển “Lưỡng cực”

Một trong những luận điểm thuyết phục và sâu sắc nhất cho việc chọn Phan Thiết, chính là để “giải phóng” và “cứu” Đà Lạt. Đà Lạt đang bị “nghẹt thở” bởi chính áp lực của sự phát triển và gánh nặng hành chính. Việc di dời “bộ não” hành chính ra khỏi Đà Lạt sẽ cho phép thành phố này được trả về đúng sứ mệnh thiêng liêng của nó.

Khi đó, tỉnh Lâm Đồng sẽ sở hữu một mô hình phát triển “Lưỡng cực” cực kỳ thông minh và hài hòa, một mô hình “hai thủ phủ” chuyên biệt:

– Phan Thiết (Thủ phủ Hành chính – Kinh tế): Đóng vai trò là “Bộ não” và “Cửa ngõ”. Đây là nơi điều hành, hút vốn đầu tư, thúc đẩy thương mại, công nghiệp nặng, logistics và kinh tế biển.

– Đà Lạt (Thủ phủ Di sản – Sáng tạo): Đóng vai trò là “Trái tim” và “Linh hồn”. Đà Lạt sẽ được nâng tầm thành trung tâm quốc gia về du lịch nghỉ dưỡng cao cấp, nông nghiệp công nghệ cao, R&D (nghiên cứu & phát triển), giáo dục quốc tế và trở thành một nơi tổ chức các hội nghị thượng đỉnh, các sự kiện văn hóa – sáng tạo tầm cỡ quốc tế.

Mô hình này cho phép hai đô thị cùng phát triển, cộng hưởng giá trị cho nhau thay vì “dẫm chân” lên nhau. Phan Thiết, với vai trò “thủ phủ”, sẽ hút nguồn lực quốc gia và quốc tế, sau đó “bơm” ngược lại, phân bổ và tái đầu tư cho cả vùng cao nguyên (Đà Lạt, Đắk Nông), tạo ra một sự phát triển đồng đều, “không để ai bị bỏ lại phía sau”.

Cú hích kép

Tiêu chí để chọn Trung tâm hành chính mới là “khu công nghệ cao” và “thương mại, dịch vụ”. Phan Thiết là nơi duy nhất hội tụ đủ điều kiện để tạo ra một “cú hích kép” cho cả hai lĩnh vực này.

Các ngành công nghiệp của tương lai (sản xuất bán dẫn, trung tâm dữ liệu – data center, công nghệ sinh học) là những ngành “khát” ba thứ: (1) Nguồn năng lượng sạch, dồi dào, ổn định; (2) Hạ tầng logistics xuất sắc (sân bay, cảng biển) và (3) Môi trường sống để thu hút chuyên gia toàn cầu.

Phan Thiết, với “thủ phủ” điện gió – điện mặt trời, cung cấp nguồn năng lượng xanh tại chỗ. Cảng Vĩnh Tân và Sân bay Phan Thiết giải quyết bài toán logistics. Quan trọng nhất, một môi trường sống ven biển năng động, khí hậu dễ chịu, phong cách sống “resort” và kết nối quốc tế sẽ là “thỏi nam châm” thu hút nhân tài và các kỹ sư hàng đầu. Sẽ dễ dàng thuyết phục một chuyên gia bán dẫn quốc tế đến làm việc tại một “Silicon Beach” hơn là một đô thị biệt lập trên cao nguyên.

Hiện tại, dịch vụ của Phan Thiết chủ yếu là du lịch nghỉ dưỡng, vốn mang tính mùa vụ. Khi trở thành “thủ phủ”, một bộ máy hành chính khổng lồ (với hàng chục ngàn công chức, chuyên gia và gia đình họ) sẽ tạo ra một nhu cầu ổn định và cao cấp quanh năm. Điều này sẽ tự động kéo theo sự phát triển của một hệ sinh thái dịch vụ hoàn toàn mới: y tế quốc tế, trường học liên cấp quốc tế, các định chế tài chính, ngân hàng, văn phòng luật sư và các trung tâm hội nghị MICE.

***

Kết luận

Quyết định lựa chọn “thủ phủ” mới cho tỉnh Lâm Đồng là một quyết định mang tính lịch sử, định hình vận mệnh của cả tỉnh trong 50 đến 100 năm tới. Đó không chỉ là câu chuyện về di dời trụ sở cho đỡ chật, mà là một cuộc “chuyển mình” về tư duy, một sự “xoay trục chiến lược” từ nội địa hướng ra đại dương.

Chọn khu vực Phan Thiết và các vùng lân cận làm trung tâm hành chính mới không chỉ là giải pháp cho sự chật hẹp của Đà Lạt. Đó là lựa chọn một không gian phát triển mở để kiến tạo một đô thị tương lai; lựa chọn một cửa ngõ hội nhập quốc tế để kết nối với các trung tâm kinh tế lớn và lựa chọn một mô hình phát triển “lưỡng cực” hài hòa để “giải phóng” di sản Đà Lạt đồng thời kích hoạt toàn diện tiềm năng của cả ba vùng. Đây chính là bước đi then chốt, đặt “bộ não” của tỉnh mới vào đúng “giao lộ” của sự phát triển, đảm bảo một tương lai cân bằng, thịnh vượng và bền vững, đúng như tinh thần và tầm nhìn mà Nghị quyết Đại hội Đảng bộ tỉnh Lâm Đồng nhiệm kỳ 2025 – 2030 đã vạch ra.

Nguyễn Anh Trung