Việc xác định vị trí đặt Trung tâm hành chính – chính trị (TTHCCT) tập trung cho tỉnh mới sau sáp nhập là một quyết sách chiến lược, đã được Trung ương và các cấp thẩm quyền cân nhắc đa chiều, đặt nền móng cho sự thống nhất trong lãnh đạo, chỉ đạo và vận hành bộ máy. Quyết định này tạo ra một “đầu não” rõ ràng, tập trung nguồn lực và quyền lực cần thiết để định hướng sự phát triển cho một đơn vị hành chính có quy mô lớn hơn. Tuy nhiên, sự thành công của TTHCCT chính không chỉ nằm ở bản thân nó, mà còn phụ thuộc vào khả năng kết nối, lan tỏa và phục vụ hiệu quả trên toàn bộ lãnh thổ rộng lớn của tỉnh mới – một không gian được hợp thành từ nhiều vùng đất với lịch sử, đặc điểm và nhu cầu riêng biệt. Do đó, thay vì xem các trung tâm hành chính của các tỉnh cũ như những cấu trúc dư thừa cần thu gọn tối đa, bài viết này đề xuất một góc nhìn mới: xem xét và chủ động quy hoạch việc duy trì, nâng cấp và phát huy các cơ sở làm việc tại các trung tâm cũ thành một mạng lưới các “trung tâm vệ tinh” chiến lược, hoạt động bổ trợ và cộng hưởng hiệu quả với TTHCCT chính. Đây không chỉ là giải pháp tình thế, mà là một cơ hội để xây dựng một kiến trúc hành chính đa điểm, linh hoạt, gần dân và có sức chống chịu cao hơn trong bối cảnh phát triển năng động và nhiều biến động hiện nay.

“Cánh tay nối dài” phục vụ nhân dân

Lợi ích trực quan và cấp thiết nhất của mạng lưới cơ sở vệ tinh chính là khả năng thu hẹp khoảng cách địa lý và tâm lý giữa chính quyền và người dân. Trong một tỉnh mới với bán kính phục vụ mở rộng, việc yêu cầu mọi người dân, từ vùng sâu, vùng xa, biên giới, hải đảo phải di chuyển hàng trăm cây số đến TTHCCT chính để giải quyết thủ tục là một rào cản thực tế, gây tốn kém thời gian, chi phí, nhất là trong giai đoạn đầu khi dịch vụ hành chính công và hệ thống công nghệ thông tin chưa đồng bộ. Hãy hình dung một doanh nghiệp nhỏ ở huyện xa thuộc tỉnh A cũ cần làm thủ tục đăng ký đầu tư mở rộng. Thay vì phải cử nhân sự đi lại nhiều lần đến TTHCCT chính đặt tại tỉnh B cũ, họ có thể đến một Trung tâm Xúc tiến Đầu tư và Hỗ trợ Doanh nghiệp khu vực đặt ngay tại thành phố trung tâm tỉnh A cũ – nơi có đầy đủ chức năng tiếp nhận hồ sơ, tư vấn chuyên sâu và kết nối trực tuyến với các bộ phận xử lý tại TTHCCT chính. Tương tự, người dân cần làm thủ tục về đất đai, xây dựng, an sinh xã hội… có thể được phục vụ nhanh chóng, thuận tiện tại các Trung tâm Phục vụ Hành chính công cấp tỉnh được ủy quyền mạnh mẽ hơn đặt tại các địa bàn trọng yếu. Mô hình này không chỉ giảm tải cho trung tâm chính mà còn nâng cao đáng kể trải nghiệm của người dân và doanh nghiệp, biến dịch vụ công từ một gánh nặng thành một quy trình thuận lợi, minh bạch, thể hiện rõ tinh thần “chính quyền kiến tạo, phục vụ”.

Giữ ổn định, tránh xáo trộn khi sáp nhập

Quá trình sáp nhập các đơn vị hành chính cấp tỉnh, về bản chất là một sự kiện quản trị sự thay đổi quy mô lớn, không thể tránh khỏi việc gây ra những xáo trộn đa tầng diện, bao gồm cả cấu trúc tổ chức, quy trình vận hành và đặc biệt là tâm lý xã hội của cả đội ngũ cán bộ lẫn cộng đồng dân cư. Việc duy trì hoạt động có điều chỉnh tại các cơ sở hành chính cũ thực sự đóng vai trò như một “bước đệm” chiến lược và một cơ chế giảm sốc tinh tế. Đây không chỉ đơn thuần đảm bảo tính liên tục của các dịch vụ công thiết yếu trong giai đoạn chuyển tiếp – giúp người dân không bị đứt gãy đột ngột trong tiếp cận quyền lợi và thực hiện nghĩa vụ, đồng thời cho hệ thống mới tại TTHCCT chính có thời gian kiện toàn – mà còn mang ý nghĩa sâu sắc về mặt tâm lý và xây dựng vốn xã hội. Việc duy trì hoạt động có điều chỉnh tại các cơ sở cũ đóng vai trò như một “bước đệm” quan trọng, đảm bảo sự liên tục của các dịch vụ công thiết yếu và giảm thiểu cú sốc tâm lý, kinh tế – xã hội cho địa phương. Sự ổn định này còn lan tỏa ra cộng đồng, giúp người dân địa phương cảm thấy không quá lo ngại, quá trình sáp nhập diễn ra ít gây xáo trộn hơn, từ đó củng cố sự đồng thuận xã hội – một yếu tố vô cùng quan trọng cho sự thành công của tỉnh mới.

Tận dụng hiệu quả trụ sở và tài sản cũ

Các trụ sở công tại các tỉnh cũ là một nguồn tài sản công khổng lồ đã được đầu tư. Việc bỏ trống hoặc chuyển đổi công năng một cách vội vã không chỉ gây lãng phí trực tiếp (chi phí bảo trì khi không sử dụng, giá trị khấu hao bị mất) mà còn là lãng phí cơ hội sử dụng những hạ tầng sẵn có này. Thay vì phải dồn toàn bộ nguồn lực đầu tư công vào việc xây dựng mới một TTHCCT siêu lớn và các hạ tầng phụ trợ tại một điểm, việc quy hoạch lại và nâng cấp các cơ sở cũ để chúng đảm nhận các chức năng vệ tinh là một giải pháp khả quan về mặt tài chính. Ví dụ, thay vì xây mới một trung tâm lưu trữ dữ liệu khổng lồ tại TTHCCT chính, có thể nâng cấp một trụ sở cũ có hạ tầng phù hợp thành Trung tâm Lưu trữ và Xử lý dữ liệu dự phòng khu vực. Tương tự, một trụ sở cũ có hội trường lớn có thể được cải tạo thành Trung tâm Hội nghị và Đào tạo cán bộ khu vực, phục vụ nhu cầu hội họp, tập huấn cho cả vùng thay vì mọi hoạt động đều phải tập trung về TTHCCT chính. Cách tiếp cận này không chỉ tiết kiệm ngân sách mà còn phù hợp với các nguyên tắc phát triển bền vững, tận dụng tối đa nguồn lực hiện có, giảm áp lực đầu tư dàn trải và thể hiện trách nhiệm trong quản lý tài sản công.

Phát huy thế mạnh, tạo điểm nhấn phát triển riêng

Đây là một ý tưởng mới, vượt ra khỏi việc chỉ duy trì hoạt động hành chính đơn thuần. Các cơ sở tại trung tâm cũ có thể được định hướng phát triển thành các “Trung tâm Xuất sắc” (Center of Excellence) hoặc “Hub Đổi mới Sáng tạo” chuyên ngành, gắn liền với thế mạnh đặc thù của từng vùng. Ví dụ, tại trung tâm của tỉnh cũ có thế mạnh về nông nghiệp công nghệ cao, có thể đặt Trung tâm Nghiên cứu và Chuyển giao Công nghệ Nông nghiệp Thông minh, thu hút các chuyên gia, doanh nghiệp và viện nghiên cứu trong lĩnh vực này. Tại thành phố du lịch của tỉnh cũ, có thể hình thành Hub Đổi mới Sáng tạo Du lịch Bền vững, tập trung vào phát triển sản phẩm du lịch mới, ứng dụng công nghệ số trong du lịch và đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao. Việc hình thành các cực tăng trưởng chuyên biệt này không chỉ giúp phát huy tối đa lợi thế so sánh của từng địa phương trong tỉnh mới, mà còn tạo ra môi trường thu hút đầu tư có chọn lọc, thúc đẩy liên kết ngành và tạo ra các sản phẩm, dịch vụ có giá trị gia tăng cao. Các trung tâm này sẽ trở thành những điểm nhấn phát triển, lan tỏa tri thức và công nghệ ra các khu vực lân cận, góp phần tạo nên một bức tranh phát triển đa dạng và năng động cho toàn tỉnh.

Giúp bộ máy linh hoạt, vững vàng hơn trước khó khăn

Trong bối cảnh thế giới ngày càng đối mặt với nhiều rủi ro bất định như biến đổi khí hậu (thiên tai, lũ lụt, hạn hán), dịch bệnh quy mô lớn, hoặc thậm chí là các sự cố về an ninh mạng, việc tập trung toàn bộ bộ máy đầu não vào một địa điểm duy nhất tiềm ẩn rủi ro rất lớn. Nếu TTHCCT chính vì một lý do nào đó (ví dụ: bị phong tỏa do dịch bệnh, bị ngập lụt, bị tấn công mạng) mà không thể hoạt động bình thường, toàn bộ hệ thống chỉ đạo, điều hành của tỉnh có thể bị tê liệt. Ngược lại, một mạng lưới các cơ sở vệ tinh được kết nối tốt về hạ tầng số và có quy chế vận hành dự phòng rõ ràng sẽ giúp nâng cao đáng kể năng lực chống chịu của hệ thống. Khi TTHCCT chính gặp sự cố, các cơ sở vệ tinh có thể tạm thời đảm nhận một phần chức năng chỉ đạo, điều hành hoặc duy trì các dịch vụ công thiết yếu, đảm bảo sự vận hành không bị đứt gãy hoàn toàn. Ví dụ, Trung tâm Điều hành Đô thị Thông minh (IOC) khu vực đặt tại một thành phố cũ có thể đảm nhận vai trò giám sát và điều phối tạm thời nếu IOC chính gặp vấn đề. Sự phân tán có kiểm soát này chính là một chiến lược quản trị rủi ro thông minh, đảm bảo bộ máy hành chính có thể hoạt động linh hoạt và duy trì sự ổn định ngay cả trong những tình huống khó khăn nhất.

Giữ chân và thu hút người tài cho địa phương

Việc buộc toàn bộ đội ngũ cán bộ, công chức, viên chức phải di chuyển về TTHCCT mới có thể dẫn đến tình trạng “chảy máu chất xám” không mong muốn. Nhiều người có năng lực, kinh nghiệm, đặc biệt là những người đã gắn bó lâu năm với địa phương cũ, có thể không sẵn lòng hoặc không có điều kiện di chuyển vì lý do gia đình, nhà cửa, hoặc đơn giản là họ yêu thích môi trường sống tại quê hương. Việc duy trì các cơ sở làm việc tại địa phương với những chức năng phù hợp sẽ giúp giữ chân được đội ngũ nhân sự cốt cán này, những người am hiểu sâu sắc về đặc thù, văn hóa và con người của vùng đất đó – một nguồn vốn vô cùng quý giá. Hơn nữa, các trung tâm vệ tinh, đặc biệt là khi được phát triển thành các Hub đổi mới sáng tạo như đề cập ở trên, còn có thể thu hút thêm nguồn nhân lực chất lượng cao từ nơi khác đến làm việc và sinh sống, những người tìm kiếm một môi trường làm việc chuyên nghiệp nhưng vẫn giữ được sự cân bằng và chất lượng cuộc sống tốt hơn so với các siêu đô thị. Điều này góp phần tạo ra sự đa dạng về nguồn nhân lực và làm giàu thêm trí tuệ cho sự phát triển của tỉnh mới.

Kết luận

Sau khi TTHCCT chính đã được xác định, bước tiếp theo không nên chỉ là thu gọn các cơ sở cũ, mà là tư duy lại vai trò của chúng như những mắt xích chiến lược trong một hệ sinh thái hành chính đa trung tâm, linh hoạt và cộng hưởng. Việc duy trì và phát triển các cơ sở vệ tinh tại các trung tâm cũ mang lại lợi ích đa chiều: từ việc nâng cao chất lượng phục vụ nhân dân, đảm bảo ổn định xã hội, tối ưu hóa nguồn lực công, đến việc tạo ra các cực tăng trưởng chuyên biệt, nâng cao sức chống chịu của hệ thống và thu hút, giữ chân nhân tài. Để hiện thực hóa tiềm năng này, cần có một quy hoạch tổng thể, khoa học, sự đầu tư đồng bộ vào hạ tầng công nghệ thông tin và giao thông kết nối, cùng với một cơ chế vận hành, phối hợp thông minh, minh bạch giữa TTHCCT chính và mạng lưới các trung tâm vệ tinh. Đây chính là con đường để xây dựng một bộ máy hành chính tỉnh mới không chỉ tinh gọn ở “đầu não” mà còn mạnh mẽ, vươn xa và bén rễ sâu trong lòng dân, thực sự phục vụ cho sự phát triển cân bằng, bền vững và bao trùm trên toàn địa bàn.

Nguyễn Anh Trung