Trong không khí chuẩn bị cho Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIV của Đảng, những định hướng chiến lược cho sự phát triển đất nước trong giai đoạn tới đang dần được định hình. Một trong những điểm nhấn quan trọng, mang tính đột phá trong tư duy quản lý nhà nước, đã được Thủ tướng Phạm Minh Chính đặc biệt nhấn mạnh khi trình bày chuyên đề về các dự thảo văn kiện: đó là yêu cầu cấp thiết phải chuyển từ trạng thái thụ động phục vụ Nhân dân sang tích cực chủ động phục vụ Nhân dân. Lời khẳng định này không đơn thuần là một sự thay đổi về phương pháp làm việc, mà sâu xa hơn, nó phản ánh một sự chuyển dịch căn bản trong nhận thức về vai trò, trách nhiệm của bộ máy công quyền đối với người dân, đặt nền tảng cho việc xây dựng một nền hành chính thực sự kiến tạo, liêm chính và vì dân.

Thực tiễn vận hành của bộ máy hành chính trong thời gian qua, dù đã có nhiều nỗ lực cải cách đáng ghi nhận, vẫn không tránh khỏi những biểu hiện của sự trì trệ, thụ động ở một số bộ phận, lĩnh vực. Trạng thái “chờ việc”, “chờ chỉ đạo”, “chờ người dân đến yêu cầu” vẫn còn tồn tại, tạo ra những rào cản vô hình trong quá trình giải quyết công việc cho người dân và doanh nghiệp. Sự thụ động này không chỉ làm chậm tiến độ công việc, gây phiền hà, tốn kém thời gian và chi phí cơ hội cho xã hội, mà còn làm suy giảm niềm tin của Nhân dân vào tính hiệu quả và tinh thần trách nhiệm của cơ quan công quyền. Trong bối cảnh đất nước đang bước vào giai đoạn phát triển mới, với yêu cầu ngày càng cao về chất lượng quản trị quốc gia, sự phát triển mạnh mẽ của khoa học công nghệ và khát vọng vươn lên của toàn dân tộc, một nền hành chính thụ động đã trở thành lực cản không thể chấp nhận được.

Sự đòi hỏi chuyển đổi sang trạng thái chủ động phục vụ không chỉ xuất phát từ những yếu kém nội tại cần khắc phục, mà còn bắt nguồn từ chính sự thay đổi trong kỳ vọng và yêu cầu của người dân. Với trình độ dân trí ngày càng nâng cao, sự tiếp cận thông tin dễ dàng hơn bao giờ hết, người dân không còn chỉ mong muốn được giải quyết các thủ tục hành chính đơn thuần. Họ đòi hỏi một sự phục vụ chuyên nghiệp, tận tâm, nhanh chóng, minh bạch và hiệu quả. Họ muốn cảm nhận được sự tôn trọng, sự lắng nghe và thấu hiểu từ phía những người thực thi công vụ. Hơn nữa, bản chất của Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa “của dân, do dân, vì dân” đòi hỏi bộ máy nhà nước phải là người tiên phong trong việc bảo vệ quyền lợi, đáp ứng nhu cầu chính đáng của người dân, chủ động kiến tạo môi trường phát triển thuận lợi, chứ không thể mãi đi sau, giải quyết sự vụ một cách bị động.

Vậy, sự khác biệt cốt lõi giữa “thụ động” và “chủ động” phục vụ nằm ở đâu? Trạng thái thụ động thường biểu hiện ở tư duy “làm đúng quy trình”, “làm hết trách nhiệm theo văn bản”, cán bộ chỉ hành động khi có yêu cầu cụ thể, hồ sơ đầy đủ theo quy định cứng nhắc. Thái độ thường thấy là sự ban ơn, cửa quyền hoặc thờ ơ, thiếu sự đồng cảm. Ngược lại, trạng thái chủ động đòi hỏi một tư duy hoàn toàn khác: tư duy “làm tốt nhất cho người dân”. Cán bộ chủ động không chỉ giải quyết công việc khi được yêu cầu, mà còn chủ động tìm hiểu nhu cầu, dự báo các vấn đề có thể phát sinh, đề xuất các giải pháp sáng tạo và linh hoạt trong khuôn khổ pháp luật để mang lại lợi ích tối đa cho người dân. Cán bộ không chỉ tiếp nhận hồ sơ, mà còn chủ động hướng dẫn cặn kẽ, hỗ trợ người dân hoàn thiện thủ tục, thông báo tiến độ xử lý một cách minh bạch. Thái độ chủ động là sự tôn trọng, lắng nghe, thấu hiểu, coi việc phục vụ nhân dân là trách nhiệm và vinh dự. Đó là sự chuyển đổi từ tâm thế “người quản lý” sang tâm thế “người phục vụ”, từ “giải quyết vụ việc” sang “giải quyết vấn đề” một cách căn cơ và hiệu quả.

Để hiện thực hóa tinh thần “chủ động phục vụ”, cần có những hành động cụ thể và đồng bộ trên nhiều phương diện. Trước hết, đó là chủ động lắng nghe và thấu hiểu. Các cơ quan nhà nước cần đa dạng hóa các kênh tiếp nhận thông tin, không chỉ qua đơn thư hay tiếp công dân theo lịch cố định, mà còn phải chủ động tổ chức đối thoại trực tiếp, khảo sát ý kiến, đi sâu đi sát cơ sở để nắm bắt thực chất tâm tư, nguyện vọng, khó khăn của người dân ngay từ khi chúng mới manh nha. Tiếp theo là chủ động dự báo và phòng ngừa. Thay vì chỉ chạy theo giải quyết hậu quả, cần nâng cao năng lực phân tích, dự báo các tình huống, rủi ro (từ thiên tai, dịch bệnh đến biến động kinh tế, xã hội) có thể ảnh hưởng đến đời sống Nhân dân để xây dựng các kịch bản ứng phó kịp thời, giảm thiểu thiệt hại.

Không thể thiếu trong quá trình này là chủ động cải cách và đơn giản hóa thủ tục hành chính. Đây là mặt trận nóng bỏng nhất, nơi sự thụ động gây phiền hà nhiều nhất. Cần quyết liệt rà soát, cắt bỏ những thủ tục rườm rà, không cần thiết, đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin, dữ liệu dân cư để thực hiện liên thông thủ tục, cung cấp dịch vụ công trực tuyến toàn trình. Việc triển khai hiệu quả Đề án 06/CP chính là một biểu hiện cụ thể của sự chủ động này, hướng tới một nền hành chính không giấy tờ, minh bạch và thuận tiện tối đa cho người dân. Song song đó là chủ động cung cấp thông tin. Mọi chủ trương, chính sách, quy hoạch, kế hoạch liên quan đến quyền lợi và nghĩa vụ của người dân cần được công khai, minh bạch, dễ tiếp cận trên nhiều nền tảng, giúp người dân hiểu rõ, đồng thuận và giám sát việc thực thi.

Quan trọng hơn cả là tinh thần chủ động giải quyết vấn đề. Khi có vấn đề phát sinh hoặc được phản ánh, người có thẩm quyền phải coi đó là trách nhiệm của mình, nhanh chóng vào cuộc, tìm hiểu bản chất, huy động nguồn lực và đưa ra giải pháp xử lý dứt điểm, hiệu quả, không đùn đẩy, né tránh hay xử lý nửa vời. Cuối cùng, sự chủ động còn thể hiện ở tinh thần đổi mới, sáng tạo. Cán bộ, công chức cần được khuyến khích tìm tòi, thử nghiệm những cách làm mới, mô hình hay để nâng cao chất lượng phục vụ, dám nghĩ dám làm vì lợi ích chung, tận dụng tối đa lợi thế của cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư.

Tuy nhiên, con đường chuyển đổi từ thụ động sang chủ động cũng đòi hỏi phải vượt qua những thách thức không nhỏ. Đó là sức ì, thói quen làm việc theo lối mòn, tâm lý ngại va chạm, sợ trách nhiệm còn tồn tại trong một bộ phận không nhỏ cán bộ, công chức. Đó là hệ thống thể chế, pháp luật đôi khi còn thiếu đồng bộ, cứng nhắc, chưa tạo đủ không gian cho sự linh hoạt, sáng tạo. Năng lực thực thi, kỹ năng giao tiếp, ứng dụng công nghệ của đội ngũ cán bộ ở nhiều nơi chưa theo kịp yêu cầu. Bên cạnh đó, cơ chế đánh giá, khen thưởng, kỷ luật chưa thực sự gắn với hiệu quả công việc và mức độ hài lòng của người dân, chưa đủ sức khuyến khích tinh thần chủ động, dám chịu trách nhiệm.

Để vượt qua những thách thức này, cần có những giải pháp đồng bộ và quyết liệt. Quan trọng nhất là phải thay đổi căn bản từ nhận thức, quán triệt sâu sắc quan điểm “lấy người dân làm trung tâm” trong mọi hoạt động. Đi đôi với đó là việc hoàn thiện thể chế, tạo hành lang pháp lý thông thoáng nhưng chặt chẽ, quy định rõ trách nhiệm người đứng đầu và từng vị trí công việc, trao quyền mạnh mẽ hơn gắn với cơ chế kiểm soát quyền lực hiệu quả. Công tác đào tạo, bồi dưỡng cán bộ cần tập trung nâng cao không chỉ chuyên môn nghiệp vụ mà cả đạo đức công vụ, kỹ năng mềm và tư duy phục vụ. Việc đẩy mạnh cải cách hành chính, xây dựng chính phủ điện tử, chính phủ số là công cụ hữu hiệu để thúc đẩy sự chủ động và minh bạch. Đồng thời, phải đổi mới mạnh mẽ cơ chế đánh giá cán bộ, lấy sự hài lòng của người dân làm thước đo quan trọng, có chính sách khen thưởng xứng đáng cho những người năng động, sáng tạo và xử lý nghiêm minh những trường hợp trì trệ, thiếu trách nhiệm. Cuối cùng, việc tăng cường kiểm tra, giám sát của các cơ quan chức năng và phát huy vai trò giám sát của nhân dân, Mặt trận Tổ quốc, báo chí là yếu tố không thể thiếu để đảm bảo sự chuyển đổi này đi vào thực chất.

Yêu cầu chuyển từ trạng thái thụ động sang tích cực chủ động phục vụ Nhân dân là một định hướng chiến lược, thể hiện tầm nhìn và quyết tâm chính trị mạnh mẽ của Đảng và Nhà nước trong giai đoạn mới. Đây không chỉ là giải pháp để nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản lý, củng cố niềm tin của Nhân dân, mà còn là động lực quan trọng thúc đẩy sự phát triển bền vững của đất nước. Điều này cho thấy một sự chuyển mình mạnh mẽ đang được kỳ vọng, hướng tới xây dựng một nền công vụ thực sự vì dân, hành động và kiến tạo. Quá trình này đòi hỏi sự nỗ lực bền bỉ, sự vào cuộc của cả hệ thống chính trị và sự đồng lòng của toàn xã hội, mà trước hết là sự thay đổi từ chính tư duy và hành động của mỗi cán bộ, công chức, viên chức.

Nguyễn Anh Trung