Những cái tên tỉnh, thành quen thuộc đã gắn bó từ thuở cắp sách đến trường giờ vơi đi gần một nửa. Những đường ranh giới được vẽ lại. Đất nước đang bước vào một cuộc chuyển mình vĩ đại, từ 63 tỉnh thành, chúng ta còn 34. Và, đằng sau đó là cả một câu chuyện lớn về khát vọng, về việc dám cất đi một chiếc áo đã sờn vai, chật ních để khoác lên mình một tấm áo mới, vừa vặn hơn với tầm vóc của dân tộc trong kỷ nguyên mới.

Phân tích quãng đường và chi phí di chuyển của cán bộ, công chức đến trung tâm hành chính mới

“Chiếc áo cũ ấy” – Mô hình 63 tỉnh thành, với các đơn vị được chia nhỏ, đã có lý do để tồn tại. Nó từng giúp nhà nước quản lý sâu sát, giữ vững an ninh trong những giai đoạn lịch sử đầy biến động. Nhưng khi đất nước bước vào một cuộc đua mới, cuộc đua của kinh tế toàn cầu và tốc độ 4.0, chiếc áo ấy bắt đầu bộc lộ những đường may đã rạn. Mỗi tỉnh giống như một căn phòng nhỏ trong một ngôi nhà lớn, nhưng các bức tường lại quá dày. Nguồn lực quốc gia, thay vì được hội tụ, lại bị dàn trải. Tỉnh nào cũng muốn có một chút khu công nghiệp, một chút cảng sông, dẫn đến sự cạnh tranh manh mún và lãng phí.

Hơn thế nữa, bộ máy hành chính bốn cấp giống như một cỗ xe có quá nhiều tầng nấc, khiến mọi quyết sách từ trung ương muốn xuống đến người dân phải đi qua nhiều cửa ải, mất đi sự nhanh nhạy cần thiết. Phần lớn các địa phương không đủ “lực” để tự mình bứt phá, cứ mãi phụ thuộc vào ngân sách từ trung ương, vô tình tạo ra một tâm lý trông chờ, ỷ lại. Cuộc cải tổ này, vì thế, không thể không diễn ra. Nó là một cuộc đối diện thẳng thắn với thực tại, một việc cần làm để dọn dẹp lại ngôi nhà chung cho ngăn nắp và hiệu quả hơn.

Và từ đó, một bản thiết kế mới đầy tham vọng đã ra đời. Điều thú vị nhất không nằm ở việc xóa đi các đường kẻ, mà là ở cách những mảnh ghép được đặt lại với nhau để tạo ra những cỗ máy kinh tế thực thụ. Hãy nhìn vào ví dụ của TP.HCM và các tỉnh lân cận. Không còn là ba địa phương riêng lẻ, mà là một hệ sinh thái hoàn chỉnh. TP.HCM là bộ não tài chính, sáng tạo. Bình Dương là trái tim công nghiệp, là công xưởng sản xuất. Bà Rịa – Vũng Tàu là lá phổi logistics, là cửa ngõ để toàn bộ cơ thể này giao thương với thế giới. Khi kết hợp lại, chúng tạo ra một sức mạnh cộng hưởng khổng lồ, đủ sức cạnh tranh với các siêu đô thị trong khu vực, đủ hấp dẫn để những “đại bàng” đầu tư phải tìm đến.

Câu chuyện “mở đường ra biển” cũng đầy cảm hứng như vậy. Một tỉnh miền núi vốn chỉ quen với cây ngô, cây sắn, nay bỗng có một lối ra đại dương. Điều đó thay đổi tất cả. Nông sản có thể lên thẳng tàu xuất khẩu, cơ hội về du lịch, dịch vụ cũng mở ra. Con đường ra biển ấy không chỉ lát bằng bê tông, nó được lát bằng hy vọng và những cơ hội phát triển hoàn toàn mới. Tất cả những điều này lại diễn ra đồng bộ với cuộc cách mạng về hạ tầng giao thông, như thể những huyết mạch mới đang được nối vào một cơ thể cường tráng hơn.

Tất nhiên, sức mạnh kinh tế sẽ không thể bền vững nếu không đi cùng một cuộc cách mạng về quản trị. Đây mới là phần sâu sắc nhất của sự thay đổi. Khi một tỉnh có quy mô ngân sách đủ lớn, họ sẽ có quyền tự quyết và phải tự chịu trách nhiệm. Cái văn hóa “chạy” dự án, “xin” ngân sách sẽ dần được thay thế bằng tư duy của một người thuyền trưởng thực thụ, phải lèo lái con tàu của mình vượt sóng để cập bến thành công. Nhà nước trung ương cũng thay đổi vai trò, từ một người “cầm tay chỉ việc” thành một người định hướng chiến lược, ban hành luật chơi công bằng và giám sát. Việc đưa những thay đổi này vào Hiến pháp càng cho thấy đây là một quyết tâm sắt đá, một sự thay đổi mang tính nền tảng cho nhiều thế hệ.

Nhưng, giữa những kế hoạch lớn lao và những con số ấn tượng, chúng ta không được quên rằng mọi sự thay đổi đều có một cái giá và con người luôn là trung tâm của mọi câu chuyện. Một người công chức đã gắn bó cả đời với mảnh đất quê hương, mỗi sáng quen đi trên con đường đến nơi làm việc, giờ đây phải đối mặt với hành trình hàng trăm cây số đến một nơi làm việc xa lạ. Đó không chỉ là sự mệt mỏi về thể chất, mà còn là một sự xáo trộn ghê gớm về cuộc sống gia đình, về những mối quan hệ đã vun đắp cả đời. Gần 250.000 con người bị ảnh hưởng là 250.000 câu chuyện như vậy. Vì thế, những giải pháp như chuyến tàu đưa đón công chức, hay những khu nhà ở xã hội, dù nhỏ, lại mang một ý nghĩa nhân văn vô cùng lớn. Nó cho thấy sự quan tâm, cho thấy rằng trong cuộc chuyển mình chung, không ai bị bỏ lại phía sau.

Sự tác động ấy còn thấm sâu hơn vào cả mạch ngầm văn hóa. Liệu cái “chất” riêng của người dân một vùng đất có bị phai nhạt đi khi hòa vào một tập thể lớn hơn? Đây là một câu hỏi lớn mà có lẽ chỉ thời gian mới trả lời được. Nhưng biết đâu, chính sự giao thoa này lại tạo ra những bản sắc mới, đa dạng và thú vị hơn, như những dòng sông khi hợp lưu lại sẽ tạo nên một con sông lớn mạnh mẽ hơn. Các trung tâm hành chính cũ, thay vì buồn tẻ, có thể trở thành những trung tâm di sản, giữ lại “hồn cốt” cho vùng đất của mình.

Cuối cùng, khi nhìn lại toàn bộ câu chuyện, ta thấy đây không chỉ là việc vẽ lại bản đồ. Đây là một nỗ lực để định hình lại tương lai. Một tương lai nơi đất nước có những vùng kinh tế đủ mạnh để vươn ra biển lớn, một bộ máy đủ tinh gọn để vận hành hiệu quả và một cơ chế đủ linh hoạt để giải phóng mọi tiềm năng. Đó là một công trình lớn mà thế hệ chúng ta đang chứng kiến và góp một tay xây dựng, với một tầm nhìn không chỉ cho vài năm tới, mà cho cả trăm năm sau.

Nguyễn Anh Trung