Ý tưởng về một người có thể hoàn thành công việc của mười người chỉ trong vài năm tới nghe có vẻ giống như một giấc mơ xa vời, một viễn cảnh chỉ có trong phim ảnh. Nhưng nếu nhìn vào tốc độ phát triển chóng mặt của công nghệ, đặc biệt là trí tuệ nhân tạo (AI) và tự động hóa, bức tranh này không còn là điều viển vông nữa. Nó đang dần thành hình, xuất hiện trong nhiều ngóc ngách của đời sống công việc và hứa hẹn tạo ra một cuộc cách mạng về năng suất trong tương lai rất gần. Đây không phải phép màu, mà là kết quả tất yếu khi sức mạnh của con người được cộng hưởng và khuếch đại bởi những công cụ thông minh chưa từng có.

Sức mạnh từ công nghệ

Động lực chính phía sau sự nhảy vọt về hiệu suất này chính là trí tuệ nhân tạo. AI, đặc biệt là AI tạo sinh (Generative AI), đang nhanh chóng trở thành một “người đồng nghiệp số” siêu việt. Nó có thể giúp chúng ta soạn thảo văn bản, viết code, phân tích dữ liệu khổng lồ, tóm tắt thông tin phức tạp, và thậm chí là sáng tạo ý tưởng hay thiết kế hình ảnh chỉ trong nháy mắt – những công việc trước đây có thể ngốn hàng giờ, thậm chí hàng ngày. Bên cạnh AI tạo sinh, các hệ thống AI chuyên dụng và tự động hóa quy trình bằng robot (RPA) đang âm thầm giải phóng chúng ta khỏi những tác vụ lặp đi lặp lại, nhàm chán như nhập liệu, xử lý hóa đơn, cho phép con người tập trung vào những nhiệm vụ đòi hỏi tư duy bậc cao.

Không chỉ dừng lại ở AI, các nền tảng công nghệ khác cũng góp phần tạo nên sức mạnh cộng hưởng này. Những công cụ low-code/no-code giúp bất kỳ ai, kể cả người không chuyên về kỹ thuật, cũng có thể tự tạo ứng dụng hay tự động hóa quy trình làm việc của riêng mình. Các bộ ứng dụng văn phòng thông minh tích hợp AI (như Microsoft Copilot hay Google Duet AI) đưa trợ lý ảo vào ngay trong Word, Excel, Email, giúp xử lý công việc liền mạch, không gián đoạn. Dữ liệu thông minh, được cập nhật theo thời gian thực và trực quan hóa một cách dễ hiểu, giúp chúng ta đưa ra quyết định nhanh chóng và chính xác hơn bao giờ hết. Song song đó, chính con người cũng cần thay đổi. Khả năng “giao tiếp” hiệu quả với AI (prompt engineering), tư duy hệ thống để kết nối các công cụ, và tinh thần học hỏi không ngừng nghỉ trở thành những chìa khóa quan trọng để khai thác tối đa tiềm năng công nghệ.

Dẫn dắt và định hướng thay cho làm việc trực tiếp

Vậy, người lao động có khả năng đạt năng suất “10x” trong tương lai sẽ trông như thế nào? Họ không nhất thiết phải là những chuyên gia công nghệ cao siêu. Thay vào đó, họ giống như những “nhạc trưởng”, khéo léo điều phối một dàn nhạc gồm các công cụ AI, quy trình tự động và có thể cả những cộng tác viên khác (người hoặc AI) để cùng tạo nên bản giao hưởng hiệu quả. Họ là những người học hỏi nhanh chóng, không ngại thử nghiệm cái mới và xem thất bại như một bài học.

Quan trọng hơn cả công cụ, người lao động lúc này sở hữu tư duy phê phán sắc bén, biết khi nào nên tin tưởng AI và khi nào cần can thiệp, chỉnh sửa, đảm bảo kết quả cuối cùng không chỉ nhanh mà còn chính xác, phù hợp và có đạo đức. Khả năng giao tiếp – cả với con người và máy móc – trở nên tối quan trọng. Con người cần diễn đạt ý tưởng rõ ràng cho AI hiểu, đồng thời trình bày những kết quả phức tạp một cách dễ hiểu cho đồng nghiệp hay khách hàng. Cuối cùng, người lao động là những người tập trung vào giá trị thực sự tạo ra, chứ không phải số giờ làm việc, và luôn ý thức sử dụng công nghệ một cách có trách nhiệm.

Định hình lại bản chất của công việc

Sự trỗi dậy của năng suất vượt trội này chắc chắn sẽ định hình lại sâu sắc bản chất của công việc. Những nhiệm vụ mang tính thực thi, lặp đi lặp lại sẽ dần được chuyển giao cho máy móc. Con người sẽ dịch chuyển vai trò của mình lên những tầng cao hơn: hoạch định chiến lược, thiết kế giải pháp, giám sát hoạt động của các hệ thống tự động, xử lý những tình huống phức tạp, và quan trọng nhất là sáng tạo và xây dựng mối quan hệ.

Chúng ta sẽ có nhiều thời gian và không gian hơn cho tư duy sâu, giải quyết những vấn đề đa chiều mà AI chưa thể chạm tới. Công việc cũng trở nên cá nhân hóa hơn, khi các công cụ AI có thể học hỏi và thích ứng với phong cách làm việc của từng người, trở thành trợ lý riêng được “may đo”. Những vai trò hoàn toàn mới sẽ xuất hiện, như Kỹ sư gợi ý AI, Chuyên gia tối ưu hóa tự động hóa, hay Người huấn luyện đạo đức AI. Thậm chí, cách chúng ta đo lường công việc cũng có thể thay đổi, tập trung vào kết quả và tác động thay vì thời gian hiện diện, mở đường cho những mô hình làm việc linh hoạt hơn như tuần làm việc ngắn hơn.

Vượt ngoài ngưỡng 10x

Nhưng tiềm năng không chỉ dừng lại ở việc làm nhanh hơn gấp 10 lần. Hãy thử hình dung xa hơn nữa, về những mô hình làm việc thực sự đột phá. Tưởng tượng mỗi người sở hữu một “đội quân số” hoạt động không ngừng nghỉ, tự tìm kiếm cơ hội, đàm phán và thực hiện nhiệm vụ thay mặt chúng ta. Con người lúc này trở thành nhà chiến lược, nhà quản lý cho đội quân AI của mình.

Hoặc hình dung vai trò của “Người chăn dắt AI”, người không chỉ dạy AI kỹ năng mà còn “thổi hồn” vào chúng, định hình đạo đức và “tính cách” để AI hành xử phù hợp với giá trị con người. Một ý tưởng thú vị khác là “Siêu nhận thức bản thân được khuếch đại bởi AI”, nơi AI trở thành tấm gương phản chiếu thông minh, giúp ta hiểu rõ và tối ưu hóa chính cách mình tư duy và làm việc.

Mối quan hệ giữa người và AI có thể tiến xa hơn thành một quá trình “Đồng tiến hóa nhận thức”, nơi cả hai cùng học hỏi, thích ứng và phát triển những năng lực lai ghép hoàn toàn mới. Thay vì chỉ ra lệnh, chúng ta có thể học cách “Ngẫu hứng với AI”, biến những kết quả bất ngờ hay thậm chí lỗi của AI thành nguồn cảm hứng sáng tạo độc đáo. Công việc có thể được chia nhỏ thành các “Gói tác động vi mô”, cho phép một người đóng góp giá trị linh hoạt trên nhiều lĩnh vực. Các cá nhân, với “Phòng thí nghiệm tương lai” của riêng mình nhờ AI mô phỏng, có thể thử nghiệm chiến lược và đưa ra quyết định đột phá. Thậm chí, các tổ chức có thể hoạt động như những mạng lưới phi tập trung linh hoạt gồm cả người và AI.

Ngã rẽ tương lai

Cuộc cách mạng năng suất này mở ra những cơ hội mới như tăng trưởng kinh tế mạnh mẽ, chất lượng cuộc sống được cải thiện, và tiềm năng giải quyết các vấn đề toàn cầu nhanh hơn. Tuy nhiên, nó cũng mang đến những thách thức không hề nhỏ. Nguy cơ gia tăng bất bình đẳng giữa người bắt kịp công nghệ và người bị bỏ lại là rất lớn. Nhiều công việc truyền thống có thể biến mất, đòi hỏi một nỗ lực khổng lồ trong việc đào tạo lại lực lượng lao động. Các vấn đề về đạo đức AI, quyền riêng tư, và sự phụ thuộc vào công nghệ cũng cần được giải quyết một cách cẩn trọng. Áp lực phải liên tục học hỏi và cạnh tranh cũng có thể ảnh hưởng đến sức khỏe tinh thần.

Viễn cảnh một người làm việc hiệu quả bằng mười người không còn là chuyện tương lai xa xôi. Nó đang ở rất gần, được thúc đẩy bởi sự hội tụ của công nghệ và sự thích ứng của con người. Thay vì lo sợ bị thay thế, đây là cơ hội để chúng ta tập trung vào những gì làm nên giá trị độc đáo của con người: sự sáng tạo không giới hạn, tư duy phản biện sâu sắc, khả năng giải quyết vấn đề phức tạp và trên hết là trí tuệ cảm xúc, sự thấu cảm và khả năng kết nối.

Tương lai của công việc không phải là cuộc chiến giữa người và máy, mà là sự hợp tác thông minh, một điệu nhảy cộng sinh nơi công nghệ khuếch đại tiềm năng con người. “Người lao động 10x” không phải là siêu nhân, mà là những người biết cách làm chủ công cụ, biến chúng thành đòn bẩy mạnh mẽ, không ngừng học hỏi và linh hoạt thích ứng. Việc chuẩn bị cho kỷ nguyên siêu năng suất này đòi hỏi nỗ lực từ mỗi cá nhân, doanh nghiệp và cả xã hội, để đảm bảo rằng công nghệ phục vụ con người, giúp chúng ta cùng nhau vươn tới những tầm cao mới.

Nguyễn Anh Trung