Chắc hẳn ai trong chúng ta cũng từng có những đêm hè nằm ngửa mặt nhìn trời, đếm những vì sao xa lắc và tự hỏi những câu hỏi lớn lao về vũ trụ. Với tôi, những đêm như thế không chỉ là ký ức tuổi thơ đẹp đẽ, mà còn là khởi nguồn cho một niềm tin sâu sắc, một suy ngẫm cứ lớn dần theo năm tháng: rằng chúng ta không đơn độc trong vũ trụ bao la này. Niềm tin ấy không đến từ những bộ phim khoa học viễn tưởng giật gân hay những câu chuyện đồn thổi về đĩa bay, mà nó bén rễ từ chính những gì khoa học đã và đang hé mở, từ sự logic giản đơn khi đối diện với sự mênh mông đến không tưởng của tạo hóa.

Hãy thử hình dung một chút nhé. Vũ trụ mà chúng ta biết, chỉ riêng phần quan sát được thôi, đã chứa đựng khoảng hai nghìn tỷ thiên hà. Mỗi thiên hà như Dải Ngân Hà của chúng ta lại có hàng trăm tỷ ngôi sao. Và giờ đây, chúng ta biết rằng hầu hết các ngôi sao đó đều có hành tinh quay quanh. Con số hành tinh trong vũ trụ là không thể đếm xuể, nó vượt xa mọi sự tưởng tượng. Giữa hàng tỷ tỷ thế giới đó, liệu có quá tự phụ không khi cho rằng chỉ duy nhất một hạt bụi nhỏ bé mang tên Trái Đất này lại may mắn độc quyền có được mầm sống? Cái tôi nhỏ bé của con người đôi khi khiến chúng ta mặc định mình là trung tâm, là độc nhất, nhưng vũ trụ dường như luôn thì thầm một câu chuyện khác, một câu chuyện về sự đa dạng và phong phú đến không ngờ.

Rồi nghĩ xa hơn một chút nhé. Chúng ta cứ mặc định sự sống phải dựa trên carbon, phải cần nước lỏng, phải giống “khuôn mẫu” Trái Đất. Nhưng đó có phải là cái nhìn hơi bị “ao làng” không? Vũ trụ là một phòng thí nghiệm hóa học khổng lồ, với đủ mọi điều kiện nhiệt độ, áp suất, thành phần mà chúng ta chưa từng biết đến. Tại sao không thể có sự sống dựa trên silicon chẳng hạn, như trong mấy bộ phim khoa học viễn tưởng? Hay những dạng sống tồn tại dưới dạng năng lượng thuần túy, lơ lửng trong các tinh vân rực rỡ? Hoặc những sinh vật khổng lồ trôi nổi trong bầu khí quyển đặc quánh của một hành tinh khí? Chúng ta, với bộ não và giác quan được tiến hóa để sinh tồn trên Trái Đất, liệu có đủ “ăng-ten” để dò tìm những dạng sống hoàn toàn khác biệt đó không? Nó giống như một con kiến bò trên đường nhựa, làm sao cảm nhận được sóng radio đang truyền qua nó, hay hiểu được ý nghĩa của những chiếc ô tô vụt qua? Có lẽ chúng ta cũng đang “điếc” và “mù” trước những dạng tồn tại khác trong vũ trụ vì giới hạn sinh học của chính mình.

Không chỉ vậy, các nhà khoa học còn tìm thấy các phân tử hữu cơ phức tạp, những tiền chất của sự sống, lơ lửng trong các đám mây khí giữa các vì sao, hay thậm chí trong các thiên thạch rơi xuống Trái Đất. Nước, dung môi kỳ diệu cho sự sống trên hành tinh chúng ta, cũng không hề hiếm. Nó tồn tại dưới dạng băng trên sao Hỏa, trên các mặt trăng băng giá của Sao Mộc, Sao Thổ, và có khả năng tồn tại ở dạng lỏng trên vô số ngoại hành tinh nằm trong “vùng ở được” – nơi có nhiệt độ phù hợp. Điều này cho thấy rằng, “nguyên liệu” và “dung môi” cần thiết cho sự sống không phải là thứ gì đó độc quyền của Trái Đất, mà dường như được vũ trụ hào phóng ban tặng cho rất nhiều nơi.

Về thời gian, vũ trụ đã 13,8 tỷ năm tuổi. Trái Đất và sự sống trên đó chỉ là một khoảnh khắc cực kỳ ngắn ngủi trong dòng chảy thời gian vĩ đại ấy. Biết đâu đã từng có vô số nền văn minh trỗi dậy rồi lụi tàn trên các hành tinh khác, cách chúng ta hàng triệu, hàng tỷ năm? Họ có thể đã đạt đến những trình độ công nghệ không tưởng, khám phá vũ trụ, rồi biến mất vì những lý do nào đó (chiến tranh, cạn kiệt tài nguyên, hoặc đơn giản là tiến hóa thành một dạng tồn tại khác mà chúng ta không thể hiểu). Chúng ta như những người đến sau trong một thư viện khổng lồ đã tồn tại từ rất lâu, chỉ thấy những kệ sách trống hoặc những cuốn sách viết bằng ngôn ngữ cổ xưa không thể giải mã. Sự im lặng trong vũ trụ có thể không phải là sự trống rỗng, mà là tiếng vọng của những nền văn minh đã qua, hoặc sự hiện diện của những nền văn minh tương lai mà chúng ta chưa tới kịp.

Và cả cái nghịch lý Fermi nổi tiếng nữa: “Nếu có nhiều người ngoài hành tinh như vậy, thì họ đâu cả rồi?”. Câu hỏi này thú vị vì nó mở ra vô số kịch bản sáng tạo. Có thể họ biết về chúng ta nhưng cố tình không can thiệp, tuân theo một “luật vũ trụ” nào đó về việc không làm ảnh hưởng đến các nền văn minh non trẻ (như kiểu “Prime Directive” trong Star Trek)? Có thể chúng ta đang sống trong một “vườn thú vũ trụ”, được quan sát từ xa mà không hề hay biết? Hay một ý nghĩ táo bạo hơn, có thể thực tại của chúng ta chỉ là một dạng mô phỏng phức tạp, và “người ngoài hành tinh” chính là những người điều hành chương trình đó? Hoặc có lẽ, các nền văn minh tiên tiến thường có xu hướng tự hủy diệt trước khi có thể du hành giữa các vì sao một cách rộng rãi? Hay họ đã tiến hóa vượt ra khỏi dạng vật chất, trở thành những ý thức tồn tại trong các chiều không gian khác? Mỗi giả thuyết lại mở ra một cánh cửa mới cho trí tưởng tượng.

Thậm chí, những hiện tượng không giải thích được trên chính Trái Đất, như các UAP (Hiện tượng trên không không xác định) mà gần đây được giới quân sự thừa nhận một cách nghiêm túc hơn, dù không thể khẳng định là tàu của người ngoài hành tinh, chúng cũng gieo vào lòng tôi một sự tò mò khó tả. Chúng là gì? Nếu không phải của chúng ta, cũng không phải của “họ”, thì chúng đến từ đâu? Chúng có thể là bằng chứng cho những định luật vật lý mà chúng ta chưa biết, hoặc những dạng tồn tại mà chúng ta chưa từng nghĩ tới.

Và rồi, có một khám phá khác khiến tôi thực sự suy ngẫm về định nghĩa của “sự sống” và khả năng tồn tại của nó. Đó là khi chúng ta nhìn lại chính Trái Đất và phát hiện ra những sinh vật “phi thường” – những vi khuẩn, vi sinh vật có thể sống sót và phát triển mạnh mẽ trong những điều kiện khắc nghiệt nhất: từ miệng núi lửa nóng bỏng dưới đáy đại dương sâu thẳm, không cần ánh sáng mặt trời, đến những hồ nước cực mặn, cực axit, hay thậm chí là trong lớp băng vĩnh cửu lạnh giá. Những sinh vật ưa khắc nghiệt (extremophiles) này cho thấy sự sống có khả năng thích nghi đáng kinh ngạc, vượt xa những gì chúng ta từng hình dung. Chúng mở rộng hoàn toàn khái niệm về “môi trường sống”. Nếu sự sống trên Trái Đất đã có thể “sáng tạo” và “lì lợm” đến thế, tại sao chúng ta lại giới hạn sự sống ngoài kia phải giống hệt chúng ta, phải cần những điều kiện ôn hòa y như Trái Đất? Biết đâu đấy, trên một hành tinh xa xôi nào đó, sự sống lại dựa trên một nền tảng hóa học khác, hít thở một loại khí khác, tồn tại trong những điều kiện mà đối với chúng ta là địa ngục?

Đối với tôi, tin vào sự tồn tại của sự sống ngoài Trái Đất không phải là một sự mơ mộng hão huyền. Đó là một kết luận hợp lý khi chiêm nghiệm về sự bao la của vũ trụ, sự phổ biến của các yếu tố cơ bản, và khả năng thích nghi phi thường của chính sự sống mà chúng ta đã biết. Niềm tin này không làm tôi cảm thấy con người nhỏ bé hay tầm thường đi, mà ngược lại, nó khiến tôi cảm thấy kết nối hơn với vũ trụ rộng lớn. Nó gợi lên một cảm giác kỳ diệu và hy vọng rằng chúng ta là một phần của một câu chuyện lớn hơn rất nhiều, một bản giao hưởng của sự sống đang âm vang đâu đó giữa các vì sao. Và mỗi khi ngước nhìn bầu trời đêm, tôi không chỉ thấy những chấm sáng vô tri, mà còn thấy vô vàn những khả năng, những thế giới tiềm ẩn, và một lời chào thầm lặng gửi vào vũ trụ: “Chúng tôi ở đây, còn bạn thì sao?”.

Nguyễn Anh Trung