Mỗi năm, nhân loại cùng nhau thực hiện một khoản đầu tư khổng lồ, hơn 2.700 tỷ đô la, không phải cho sự phát triển hay hy vọng, mà cho nỗi sợ, cho sự nghi kỵ và cho những vũ khí có thể hủy diệt tất cả. Điều này đặt ra một câu hỏi: Sẽ ra sao nếu chúng ta ngừng lại? Sẽ ra sao nếu dòng tiền khổng lồ đó không chảy vào cỗ máy chiến tranh, mà được trả về cho những người chủ thực sự của nó – mỗi công dân trên hành tinh này? Chúng ta sẽ cùng nhau phác thảo một viễn cảnh, nơi khoản đầu tư lớn nhất cho sự hủy diệt được chuyển thành khoản đầu tư vĩ đại nhất cho tương lai con người.

Năm 2024 vừa qua, hóa đơn cho nỗi sợ hãi của chúng ta lên đến con số hơn 2.700 tỷ đô la. Con số này, chiếm 2,3% GDP toàn cầu, một mức tăng hàng năm mạnh nhất kể từ khi Chiến tranh Lạnh kết thúc, một dấu hiệu cho thấy sự bất an đang leo thang. Chỉ riêng năm quốc gia chi tiêu nhiều nhất – Hoa Kỳ (với gần 1.000 tỷ USD), Trung Quốc, Nga, Ấn Độ và Đức đã chiếm tới hơn 60% tổng số tiền đó. Phần lớn các quốc gia đang bị mắc kẹt trong một vòng lặp điên rồ, một vũ điệu của sự nghi kỵ. Quốc gia A mua thêm vũ khí vì lo sợ quốc gia B. Quốc gia B, khi thấy vậy, lại càng tin rằng mình cần phải có nhiều vũ khí hơn nữa để tự vệ. Kết quả là cả hai đều bị bào mòn về kinh tế, căng thẳng hơn và trớ trêu thay, lại kém an toàn hơn, vì nguy cơ một tính toán sai lầm có thể châm ngòi cho thảm họa lại cao hơn bao giờ hết.

Nhưng hôm nay, chúng ta hãy thử làm một việc mà con người làm giỏi nhất: chúng ta hãy tưởng tượng. Hãy tạm gác lại những bản tin thời sự nặng trĩu và mở ra một trang sổ kế toán của tâm hồn. Hãy giả định rằng, trong một khoảnh khắc của sự tỉnh táo tập thể, cả nhân loại cùng đồng ý dừng lại vũ điệu điên rồ đó. Toàn bộ 2.700 tỷ đô la kia không còn được bơm vào cỗ máy chiến tranh nữa. Nó được giải phóng. Nó trở thành “Quỹ tái thiết ước mơ toàn cầu”.

Khi quỹ khổng lồ đó được chia đều cho những người chủ thực sự của nó – là mỗi công dân trên Trái Đất – điều kỳ diệu sẽ bắt đầu từ những điều nhỏ bé nhất. Phần của bạn, của tôi, của mỗi người trong chúng ta, sẽ là khoảng 335 đô la.

Infographic: Thế giới sẽ ra sao nếu chúng ta ngừng đầu tư cho chiến tranh?

Hãy nhìn sâu vào con số ấy một cách cụ thể: Chương trình Lương thực Thế giới (WFP) ước tính chỉ cần 0,43 USD để cung cấp một bữa ăn đủ dinh dưỡng. Với 335 đô la, bạn có thể cung cấp gần 800 bữa ăn cho người đói. UNICEF ước tính chi phí để tiêm chủng đầy đủ cho một trẻ em khỏi các bệnh nguy hiểm là khoảng 73 USD. Với 335 đô la, bạn có thể bảo vệ mạng sống cho hơn 4 đứa trẻ. Đó là sức mạnh của sự lựa chọn: số tiền chi cho vài món khí tài quân sự nhỏ có thể đồng nghĩa với hàng ngàn liều vắc-xin hay hàng vạn bữa ăn.

Và khi hàng tỷ tia nắng đó hòa vào nhau, chúng sẽ tạo nên một nguồn ánh sáng đủ sức xua tan những vấn đề lớn nhất của nhân loại. Sức mạnh của sự tái đầu tư này, ở quy mô toàn cầu, sẽ tạo ra một cuộc cách mạng thầm lặng nhưng vĩ đại hơn bất kỳ cuộc cách mạng nào trong lịch sử. Một thế giới nơi chỉ chưa đến 2% của ngân sách đó, khoảng 40-50 tỷ USD mỗi năm, có thể xóa sổ nạn đói cùng cực trên toàn cầu. Hãy tưởng tượng rằng với khoảng 39 tỷ USD, chúng ta có thể lấp đầy khoảng trống tài chính để đảm bảo mọi trẻ em đều được đến trường với chất lượng giáo dục cơ bản. Và với khoảng 30 tỷ USD, chúng ta có thể cung cấp nước sạch và vệ sinh cơ bản cho tất cả mọi người trên hành tinh, chấm dứt những cái chết oan uổng vì bệnh tật.

Điều này buộc chúng ta phải đối diện với một sự thật không mấy dễ chịu. Rằng bài toán này, cuối cùng, không nằm ở các số liệu hay các chiến lược. Nó nằm sâu trong trái tim của mỗi chúng ta, trong những ưu tiên mà chúng ta lựa chọn, dù là trong im lặng. Nó buộc chúng ta phải tự hỏi, di sản mà thế hệ chúng ta muốn để lại là gì? Liệu đó sẽ là những kho vũ khí ngày một tinh vi hơn, những công nghệ giám sát hoàn hảo hơn và một câu chuyện về một nền văn minh đã đạt đến đỉnh cao của nghệ thuật phòng thủ, để rồi nhận ra mình không còn gì nhiều để bảo vệ?

Hay đó sẽ là một di sản khác? Một di sản của những thư viện đầy ắp tiếng cười trẻ thơ, của những bệnh viện nơi sự sống được giành lại, của những cánh rừng được tái sinh và của những giếng nước trong lành ở những vùng đất từng khô cằn nhất. Một câu chuyện kể cho con cháu nghe về một thế hệ đã đủ can đảm để đặt cược vào lòng tốt, đủ khôn ngoan để đầu tư vào hy vọng, và đủ mạnh mẽ để lựa chọn sự sống.

2.700 tỷ đô la mỗi năm. Đó là cái giá của những tiềm năng bị bỏ lỡ, là sức nặng của những giấc mơ chưa thành. Và câu hỏi day dứt nhất vẫn còn đó, treo lơ lửng trên tương lai của tất cả chúng ta: Chúng ta thực sự muốn đầu tư vào điều gì?

Nguyễn Anh Trung