Một quyết định mang tính lịch sử của Trung ương đã chính thức vẽ lại bản đồ hành chính khu vực Nam Trung Bộ và Tây Nguyên, đặt nền móng cho sự ra đời của một tỉnh Lâm Đồng mới, được hợp thành từ Lâm Đồng hiện hữu, Đắk Nông và Bình Thuận. Đây không chỉ đơn thuần là sự mở rộng về địa giới, mà là sự khởi đầu của một chương mới đầy tham vọng, kiến tạo nên một thực thể kinh tế – xã hội với quy mô và tiềm năng cộng hưởng chưa từng có. Từ những đỉnh núi cao phủ sương mờ của cao nguyên Lang Biang, qua những đồi bazan trù phú của M’Nông, đổ xuống những đồng bằng ven biển đầy nắng gió và kết thúc ở bờ biển dài cát trắng của Bình Thuận, tỉnh mới này sở hữu một phổ cảnh quan và điều kiện tự nhiên trải dài từ ôn đới mát mẻ đến nhiệt đới khô hạn. Đây chính là nền tảng cốt lõi, là “ADN” đặc biệt tạo nên sức hấp dẫn và tiềm năng khác biệt.

Tỉnh Lâm Đồng mới và các vùng đất tương đồng trên thế giới

Để hình dung rõ hơn về con đường phát triển, việc so sánh tỉnh Lâm Đồng mới với các khu vực có sự tương đồng về đặc điểm địa lý – khí hậu – tài nguyên trên thế giới là vô cùng hữu ích.

Hãy nhìn sang California (Hoa Kỳ), một tiểu bang khổng lồ với sự đa dạng đáng kinh ngạc: từ núi cao Sierra Nevada đến Thung lũng Trung tâm màu mỡ và bờ biển Thái Bình Dương. Giống như Lâm Đồng mới, California là một cường quốc nông nghiệp, nơi công nghệ cao được áp dụng rộng rãi để tối ưu hóa sản xuất và đối phó với thách thức khô hạn. Họ đã thành công trong việc xây dựng thương hiệu cho nông sản và rượu vang (như Napa Valley), biến chúng thành một phần quan trọng của ngành du lịch trải nghiệm. Bài học từ California là tầm quan trọng của việc đầu tư vào hạ tầng thủy lợi thông minh, ứng dụng công nghệ cao trong nông nghiệp, xây dựng thương hiệu mạnh và quản lý tài nguyên nước một cách bền vững – một vấn đề ngày càng cấp thiết với cả khu vực duyên hải và cao nguyên của tỉnh mới. Đồng thời, sự phát triển của các công viên quốc gia và khu bảo tồn ở California cũng là gợi ý cho việc khai thác bền vững các Vườn quốc gia, Khu dự trữ sinh quyển và đặc biệt là Công viên địa chất toàn cầu UNESCO Đắk Nông.

Một hình mẫu khác, gần gũi hơn về quy mô và tập trung vào chất lượng, là Tuscany (Ý). Vùng đất này nổi tiếng với những ngọn đồi thoai thoải, vườn nho và ô liu bạt ngàn, xen kẽ các thành phố di sản văn hóa thế giới và cũng có một phần giáp biển. Tuscany là minh chứng cho việc phát triển thành công dựa trên sự kết hợp hài hòa giữa nông nghiệp chất lượng cao (rượu vang Chianti, dầu ô liu thượng hạng), du lịch văn hóa và du lịch nông nghiệp (Agriturismo). Họ không chạy theo sản lượng mà tập trung vào giá trị gia tăng, xây dựng câu chuyện và trải nghiệm xung quanh sản phẩm. Tỉnh Lâm Đồng mới có thể học hỏi mô hình Agriturismo, biến các trang trại cà phê, vườn chè, vườn thanh long, làng hoa thành những điểm đến hấp dẫn, nơi du khách không chỉ tham quan mà còn lưu trú, trải nghiệm và thưởng thức sản phẩm tại chỗ. Việc bảo tồn cảnh quan nông thôn, kiến trúc bản địa và di sản văn hóa song song với phát triển kinh tế là chìa khóa thành công của Tuscany.

Xa hơn về phía Nam bán cầu, Western Cape (Nam Phi) lại mang đến một góc nhìn khác. Nơi đây có sự kết hợp ngoạn mục giữa núi non (Núi Bàn), bờ biển ấn tượng, các thung lũng trồng nho (Winelands) và sự đa dạng sinh học độc đáo (Fynbos). Giống như Lâm Đồng mới, Western Cape có nền kinh tế đa dạng dựa trên nông nghiệp xuất khẩu (rượu vang, trái cây), du lịch quốc tế (Cape Town, Garden Route) và dịch vụ. Kinh nghiệm phát triển ngành công nghiệp rượu vang và các tuyến đường du lịch rượu vang đẳng cấp thế giới (Wine Routes) của họ là bài học quý giá cho vùng trồng cà phê, chè hay thậm chí là thanh long của tỉnh mới. Việc quản lý tài nguyên nước trong điều kiện khí hậu có phần khắc nghiệt và bảo tồn đa dạng sinh học độc đáo cũng là những kinh nghiệm đáng tham khảo.

Vùng cao nguyên Scotland (Vương quốc Anh), với địa hình núi non, hồ nước, bờ biển dài và khí hậu mát mẻ, lại gợi ý về việc phát triển dựa trên cảnh quan thiên nhiên hùng vĩ, văn hóa độc đáo (rượu whisky), ngành nuôi trồng thủy sản bền vững (cá hồi) và năng lượng tái tạo (đặc biệt là điện gió). Việc xây dựng thương hiệu mạnh gắn liền với sản phẩm địa phương (như whisky Scotland) và cảnh quan thiên nhiên là điều tỉnh Lâm Đồng mới có thể học hỏi cho cà phê Đà Lạt, trà Bảo Lộc hay nước mắm Phan Thiết. Đồng thời, kinh nghiệm phát triển kinh tế xanh và thu hút dân cư ở các vùng sâu vùng xa của Scotland cũng rất đáng quan tâm.

Những ý tưởng và mô hình phát triển

Sự hợp nhất mang đến tiềm năng khổng lồ, nhưng cũng đặt ra thách thức về việc kiến tạo một tầm nhìn chung và các mô hình phát triển đột phá, bền vững. Tỉnh Lâm Đồng mới không nên chỉ là phép cộng đơn thuần, mà phải là một thực thể phát triển hài hòa, tận dụng tối đa lợi thế cộng hưởng.

Một trong những mô hình cốt lõi cần hướng tới là “Hành lang kinh tế xanh Cao nguyên – Duyên hải”. Mô hình này không chỉ tập trung vào kết nối hạ tầng vật lý (cao tốc, đường sắt, cảng biển, sân bay) mà còn là sự liên kết về chuỗi giá trị. Theo đó, nông sản chất lượng cao từ cao nguyên (rau, hoa, cà phê, chè) được chế biến sâu, gắn thương hiệu địa phương mạnh, sau đó vận chuyển nhanh chóng qua hệ thống logistics hiện đại xuống các cảng biển Bình Thuận để xuất khẩu hoặc phục vụ trực tiếp cho chuỗi resort, nhà hàng ven biển. Ngược lại, nguồn hải sản tươi ngon từ Bình Thuận có thể được đưa lên phục vụ du khách và người dân cao nguyên.

Trong lĩnh vực nông nghiệp, cần vượt qua tư duy sản xuất thô, hướng tới mô hình “Nông nghiệp sinh thái thông minh và trải nghiệm”. Điều này bao gồm việc quy hoạch các vùng sản xuất chuyên canh quy mô lớn, ứng dụng công nghệ cao (IoT, AI, Big Data) để tối ưu hóa quy trình, giảm phát thải và truy xuất nguồn gốc. Song song đó, phát triển mạnh mẽ Agritourism 4.0, nơi du khách có thể đặt tour trực tuyến, trải nghiệm làm nông dân “ảo” trước khi đến thực tế, tham gia thu hoạch bằng công nghệ, và thưởng thức ẩm thực “từ trang trại đến bàn ăn” được chế biến tinh tế. Xây dựng các “Làng nông nghiệp kiểu mẫu” kết hợp sản xuất, chế biến, du lịch và bảo tồn văn hóa bản địa (ví dụ: Làng Cà phê M’Nông, Làng Trà Sinh thái Bảo Lộc, Làng Thanh long hữu cơ Bình Thuận).

Đối với du lịch, cần xây dựng một thương hiệu chung mạnh mẽ, ví dụ như “Lâm Đồng+: Miền đất của sự đa dạng kỳ thú” (Lam Dong+: Land of Diverse Wonders), nhấn mạnh khả năng cung cấp mọi loại hình trải nghiệm trong một điểm đến duy nhất. Phát triển các sản phẩm du lịch liên kết độc đáo như “Cung đường chinh phục độ cao và biển xanh” (kết hợp trekking Tà Năng – Phan Dũng với nghỉ dưỡng biển Mũi Né), “Hành trình khám phá di sản và năng lượng tái tạo” (liên kết Công viên Địa chất Đắk Nông với các cánh đồng điện gió, điện mặt trời Bình Thuận và di sản Đà Lạt), hay “Tuần lễ trải nghiệm văn hóa cao nguyên – duyên hải” (kết hợp lễ hội cồng chiêng với lễ hội Katê của người Chăm). Đặc biệt, cần khai thác sâu tiềm năng của Công viên địa chất toàn cầu UNESCO Đắk Nông như một hạt nhân, liên kết với các điểm đến khác để tạo thành một mạng lưới du lịch khoa học, giáo dục và mạo hiểm tầm cỡ quốc tế.

Về năng lượng, tỉnh mới có thể định vị mình là “Thung lũng năng lượng sạch của Việt Nam”. Không chỉ phát triển các nguồn năng lượng tái tạo hiện có, mà cần đi đầu trong nghiên cứu và thí điểm các dạng năng lượng mới (hydro xanh, điện sóng, điện thủy triều quy mô nhỏ). Xây dựng các “Khu phức hợp công nghiệp – năng lượng tái tạo”, nơi các nhà máy sử dụng trực tiếp nguồn năng lượng sạch tại chỗ, thu hút các ngành công nghiệp xanh, công nghệ cao.

Tuy nhiên, mọi sự phát triển cần đặt trong khuôn khổ bền vững và bao trùm. Việc khai thác tài nguyên, đặc biệt là bô-xít, cần được cân nhắc cực kỳ kỹ lưỡng trên cơ sở khoa học, đánh giá tác động môi trường đa chiều và tham vấn cộng đồng chặt chẽ, ưu tiên tuyệt đối cho bảo tồn cảnh quan, nguồn nước và đa dạng sinh học. Quản lý tổng hợp tài nguyên nước liên tỉnh, liên lưu vực là nhiệm vụ sống còn. Bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa đa dạng của các dân tộc anh em phải được lồng ghép vào mọi chiến lược phát triển, đảm bảo người dân địa phương được hưởng lợi công bằng.

Lời kết

Việc hình dung về một tỉnh Lâm Đồng mới sau sáp nhập mở ra một chân trời phát triển đầy hứa hẹn. Sự kết hợp độc đáo giữa cao nguyên và duyên hải, giữa khí hậu ôn hòa và nhiệt đới, giữa tài nguyên nông-lâm-thủy sản và năng lượng, tạo nên một “viên ngọc thô” với tiềm năng tỏa sáng rực rỡ. Bằng việc học hỏi kinh nghiệm quốc tế, áp dụng các mô hình phát triển sáng tạo, bền vững và bao trùm, cùng với một tầm nhìn chiến lược và sự đồng lòng, tỉnh Lâm Đồng mới hoàn toàn có thể trở thành một cực tăng trưởng đa ngành hàng đầu Việt Nam, một điểm đến hấp dẫn toàn cầu, và một hình mẫu về sự phát triển hài hòa giữa kinh tế, xã hội và môi trường. Đây là một hành trình đầy thách thức nhưng cũng tràn đầy cảm hứng.

Nguyễn Anh Trung