Chốn văn phòng với vô vàn mối quan hệ và tương tác, luôn tồn tại những dòng chảy ngầm định hình nên văn hóa và hiệu suất làm việc. Giữa guồng quay hối hả của những mục tiêu và áp lực, một xu hướng tâm lý tưởng chừng rất đỗi bình thường lại có thể âm thầm trở thành nguồn cơn của không ít sóng gió: đó chính là việc mỗi người chúng ta thường có xu hướng coi trọng công việc của chính mình hơn cả. Đây không hẳn là một tật xấu, mà là một biểu hiện tự nhiên của lòng tự trọng và trách nhiệm. Thế nhưng, khi cán cân nghiêng quá nhiều về “cái tôi”, nó vô tình có thể tạo ra những tác động hai mặt: một mặt thúc đẩy tiến độ công việc, nhưng mặt khác lại có nguy cơ làm suy yếu đi những sợi dây liên kết quý giá và cần thiết trong một tập thể.
Biểu hiện của “thói coi việc mình là quan trọng” hiện hữu dưới nhiều hình thức đa dạng. Dễ nhận thấy nhất có lẽ là tâm lý “việc của tôi gấp hơn!”. Những cá nhân này thường xuyên hối thúc, đòi hỏi sự ưu tiên từ đồng nghiệp, bất chấp bối cảnh chung, tạo ra áp lực không cần thiết và đôi khi là sự khó chịu. Bên cạnh đó, không hiếm gặp trường hợp một số người tự đóng khung mình trong suy nghĩ “việc này chỉ tôi làm được!”, dẫn đến tâm lý ngần ngại chia sẻ thông tin, khó khăn trong việc ủy thác và khao khát kiểm soát mọi thứ, vô tình tạo ra những “nút thắt cổ chai” trong quy trình làm việc. Ở một cấp độ khác, xu hướng này có thể lan rộng thành chủ nghĩa “phòng ban”, nơi lợi ích cục bộ được đặt lên trên mục tiêu chung, gây ra sự cạnh tranh thiếu lành mạnh, đổ lỗi và làm trì trệ cả hệ thống. Tất cả những điều này thường đi kèm với sự thiếu lắng nghe và thấu hiểu; khi quá mải mê với guồng quay của riêng mình, người ta dễ dàng bỏ qua khó khăn của người khác, ngắt lời trong các cuộc họp và chỉ tập trung vào những gì có lợi cho bản thân. Đặc biệt, trong bối cảnh văn hóa Việt Nam, áp lực “sĩ diện” và nỗi sợ bị đánh giá thấp càng khiến một số người bám víu vào việc đề cao công việc như một cách khẳng định giá trị, đôi khi dẫn đến việc che giấu sai lầm và ngần ngại hợp tác.
Vậy, đâu là nguồn gốc sâu xa của hành vi này? Trước hết, đó là bản năng tự vệ và nhu cầu khẳng định “cái tôi” vốn có ở mỗi người. Công việc không chỉ là phương tiện kiếm sống mà còn là nơi thể hiện năng lực, xây dựng danh tính và lòng tự trọng. Coi trọng công việc của mình, do đó, là một cách để cảm thấy có giá trị. Không chỉ dừng lại ở yếu tố tâm lý cá nhân, áp lực hiệu suất và môi trường cạnh tranh cũng là những yếu tố ngoại cảnh thúc đẩy xu hướng này. Mỗi người đều phải nỗ lực để không bị tụt hậu và điều đó đôi khi khiến họ chỉ có thể tập trung vào “mảnh sân” của riêng mình. Ngoài ra, một văn hóa làm việc thiếu sự khuyến khích hợp tác, quá chú trọng thành tích cá nhân, hay có sự phân cấp cứng nhắc cũng vô tình “tiếp tay” cho “thói coi việc mình là quan trọng” nảy nở và phát triển.
Tuy nhiên, không thể phủ nhận rằng, ở một chừng mực nào đó, việc coi trọng công việc mang lại những tác động tích cực không nhỏ. Nó chính là ngọn lửa thắp lên tinh thần trách nhiệm và sự cam kết. Khi một nhân viên thực sự xem trọng những gì mình làm, họ sẽ làm việc cẩn thận, tỉ mỉ và nỗ lực hết mình để đạt được kết quả tốt nhất. Chính khao khát hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ này cũng nảy sinh sự sáng tạo và đổi mới. Hơn nữa, cảm giác công việc của mình có ý nghĩa và được ghi nhận sẽ tạo nên lòng tự hào và sự gắn kết bền chặt với tổ chức. Mặc dù vậy, khi xu hướng này trở nên thái quá, nó lập tức biến thành rào cản. Xung đột và mâu thuẫn là hệ quả tất yếu khi ai cũng muốn giành phần hơn, tranh giành nguồn lực và đùn đẩy trách nhiệm. Những “bức tường” vô hình sẽ mọc lên, cản trở sự hợp tác, khiến việc chia sẻ thông tin và hỗ trợ lẫn nhau trở nên xa xỉ. Môi trường làm việc vì thế mà trở nên căng thẳng, độc hại, bào mòn tinh thần và nhiệt huyết của mỗi thành viên. Cuối cùng, chính hiệu suất và chất lượng công việc chung sẽ phải gánh chịu hậu quả nặng nề nhất.
Những câu chuyện thực tế nơi công sở chính là minh chứng rõ nét nhất cho những tác động này. Chẳng hạn như cuộc chiến không hồi kết giữa các phòng ban để giành giật thời gian của đội ngũ thiết kế, dẫn đến quá tải, giảm chất lượng và rạn nứt mối quan hệ. Hay hình ảnh “ngôi sao” đơn độc, tài năng nhưng không chịu chia sẻ, khiến cả đội ngũ lao đao khi họ vắng mặt. Và cả những cuộc họp kéo dài bất tận, nơi ai cũng cố gắng chứng tỏ tầm quan trọng của mình mà quên mất mục tiêu chung cần đạt được. Những ví dụ này cho thấy, sự thiếu cân bằng trong việc nhìn nhận giá trị công việc có thể gây ra những vấn đề nan giải như thế nào.
Để hóa giải những tiêu cực và phát huy mặt tích cực của việc coi trọng công việc, cần có sự nỗ lực từ cả hai phía: cá nhân và tổ chức. Đối với mỗi người lao động, việc tự điều chỉnh là vô cùng quan trọng. Hãy bắt đầu bằng cách nâng cao nhận thức về bức tranh toàn cảnh, hiểu rằng công việc của mình chỉ là một mắt xích trong một chuỗi giá trị lớn hơn. Đồng thời, rèn luyện kỹ năng lắng nghe và thấu cảm để đặt mình vào vị trí của đồng nghiệp, hiểu những áp lực họ đối mặt. Giao tiếp một cách hiệu quả, mang tính xây dựng, sẵn sàng chia sẻ, hợp tác và quan trọng nhất là học cách quản lý “cái tôi” một cách lành mạnh là những bước đi cần thiết. Song song đó, vai trò của tổ chức và đội ngũ quản lý cũng không thể xem nhẹ. Việc xây dựng một văn hóa làm việc đề cao sự hợp tác, tôn trọng lẫn nhau, thiết lập những quy trình làm việc rõ ràng, minh bạch là nền tảng vững chắc. Các hoạt động gắn kết, các chương trình đào tạo kỹ năng mềm và đặc biệt là sự làm gương của đội ngũ lãnh đạo sẽ là chất xúc tác mạnh mẽ để tạo ra một môi trường làm việc hài hòa, nơi mỗi cá nhân vừa có thể tự hào về công việc của mình, vừa biết cách tôn trọng và phối hợp hiệu quả với những người xung quanh.
Nhìn chung, “thói coi việc mình là quan trọng” tự thân nó không xấu, nhưng nó đòi hỏi một sự cân bằng tinh tế. Việc nhận thức được bản chất hai mặt của nó và chủ động điều chỉnh hành vi, cùng với việc xây dựng một môi trường làm việc hỗ trợ, sẽ giúp chúng ta biến nó thành một nguồn năng lượng tích cực. Khi “cái tôi” biết cách hòa nhịp cùng “cái ta”, khi mỗi cá nhân hiểu rằng thành công của mình gắn liền với thành công của tập thể, đó chính là lúc cỗ máy công sở vận hành một cách trơn tru và hiệu quả nhất, mang lại lợi ích cho tất cả mọi người.
Nguyễn Anh Trung