Suốt nhiều năm qua, nỗ lực ứng dụng Công nghệ thông tin (CNTT) đã trở thành một phần không thể thiếu trong hoạt động của các cơ quan nhà nước nhằm nâng cao hiệu quả công việc. Kết quả của nỗ lực này thể hiện rất rõ qua những thay đổi cụ thể trong cách chúng ta làm việc hàng ngày: thay vì phải xử lý sổ sách thủ công, giờ đây máy vi tính với các phần mềm tiện ích như Word, Excel đã trở thành công cụ làm việc quen thuộc, giúp công việc soạn thảo, tính toán trở nên nhanh chóng, dễ dàng chỉnh sửa và lưu trữ gọn gàng hơn. Đó chính là một biểu hiện rõ nét của việc ứng dụng CNTT. Tương tự, việc chúng ta chuyển từ gửi công văn giấy sang sử dụng hệ thống thư điện tử công vụ, hay triển khai các phần mềm quản lý văn bản đi/đến, phần mềm quản lý cán bộ, phần mềm kế toán chuyên dụng… đều là những bước ứng dụng CNTT thiết thực. Mục tiêu chính của những hoạt động này là nhằm tự động hóa, tin học hóa các quy trình nghiệp vụ đã có sẵn, giúp cho công việc thường nhật được thực hiện nhanh hơn, chính xác hơn, giảm bớt công sức thủ công và tiết kiệm chi phí (như giấy tờ, mực in, chi phí gửi nhận…). Có thể nói, ứng dụng CNTT giống như việc trang bị cho người thợ những dụng cụ tinh xảo, mạnh mẽ hơn để hoàn thành công việc quen thuộc của mình một cách hiệu quả hơn; tập trung vào việc cải thiện hiệu suất của từng khâu, từng bộ phận trong guồng máy hoạt động hiện tại.

Tuy nhiên, khi chúng ta nói đến “Chuyển đổi số”, ý nghĩa của nó vượt xa việc chỉ đơn thuần trang bị công cụ mới. Chuyển đổi số là một quá trình thay đổi mang tính chiến lược và toàn diện hơn rất nhiều. Đó không chỉ dừng lại ở việc làm tốt hơn, nhanh hơn những việc cũ, mà là tích hợp một cách sâu sắc công nghệ số (như Trí tuệ nhân tạo – AI, Dữ liệu lớn – Big Data, Điện toán đám mây – Cloud, Internet vạn vật – IoT…) vào mọi mặt hoạt động của cơ quan nhà nước. Sự tích hợp này dẫn đến những thay đổi căn bản về cách thức tổ chức công việc, cách thức vận hành bộ máy, cách thức tương tác và phối hợp giữa các đơn vị, và quan trọng nhất là cách thức cung cấp dịch vụ công cho người dân và doanh nghiệp. Chuyển đổi số đặt trọng tâm vào việc tái cấu trúc quy trình, tạo ra những phương thức làm việc mới, những dịch vụ công mới thông minh hơn, tiện lợi hơn, dựa trên nền tảng công nghệ số và dữ liệu số. Nó đòi hỏi một tầm nhìn xa hơn, không chỉ là cải tiến từng phần mà là đổi mới cả hệ thống.

Làm rõ sự khác biệt qua những ví dụ thực tế

Để hình dung rõ hơn, hãy xem xét một ví dụ cụ thể trong lĩnh vực cung cấp dịch vụ công. Việc một cơ quan nhà nước xây dựng một trang thông tin điện tử (website) để đăng tải thông tin, biểu mẫu cho người dân tải về, hoặc cung cấp địa chỉ email để người dân gửi câu hỏi, đó là những bước ứng dụng CNTT rất hữu ích. Nó giúp thông tin dễ tiếp cận hơn so với việc phải đến trực tiếp trụ sở. Tuy nhiên, Chuyển đổi số trong lĩnh vực này sẽ đi xa hơn thế. Đó là việc xây dựng Cổng Dịch vụ công quốc gia hoặc cấp bộ/tỉnh tích hợp, liên thông. Tại đây, người dân, doanh nghiệp có thể thực hiện toàn bộ quy trình nộp hồ sơ, thanh toán lệ phí trực tuyến, theo dõi tình trạng xử lý và nhận kết quả điện tử ngay trên mạng. Quan trọng hơn, dữ liệu của người dân được số hóa, quản lý tập trung và có thể được chia sẻ, tái sử dụng giữa các cơ quan (ví dụ: thông tin đăng ký kinh doanh có thể được tự động chia sẻ cho cơ quan thuế, bảo hiểm xã hội…), giúp cắt giảm tối đa các giấy tờ, thủ tục phải nộp lặp lại, tiết kiệm thời gian, công sức cho cả người dân và cán bộ. Hệ thống còn có thể ứng dụng AI để hỗ trợ, hướng dẫn người dân thực hiện thủ tục, hoặc tự động phân loại, luân chuyển hồ sơ đến đúng bộ phận xử lý. Đây chính là sự thay đổi về bản chất cách thức cung cấp dịch vụ, lấy người dân làm trung tâm, chứ không chỉ đơn thuần là đưa quy trình cũ lên mạng.

Không chỉ là công nghệ, mà là sự thay đổi về tư duy và cách làm

Một điểm khác biệt cốt lõi nữa nằm ở vai trò của công nghệ và yếu tố con người. Trong ứng dụng CNTT, công nghệ thường được xem là công cụ hỗ trợ cho công việc. Chúng ta học cách sử dụng phần mềm, vận hành thiết bị để hoàn thành nhiệm vụ. Còn trong Chuyển đổi số, công nghệ số đóng vai trò là đòn bẩy chiến lược, là yếu tố cho phép tạo ra sự đổi mới. Nhưng yếu tố quyết định thành công lại nằm ở con người, quy trình và văn hóa tổ chức. Chuyển đổi số đòi hỏi một sự thay đổi trong tư duy của cả lãnh đạo và từng cán bộ, công chức: tư duy mở, sẵn sàng chấp nhận cái mới, dám thử nghiệm và chấp nhận thất bại; tư duy dựa trên dữ liệu để ra quyết định thay vì chỉ dựa trên kinh nghiệm; tư duy phục vụ, luôn tìm cách cải tiến để mang lại sự thuận tiện nhất cho người dân, doanh nghiệp. Điều này cũng đòi hỏi việc thiết kế lại các quy trình nghiệp vụ sao cho tinh gọn, hiệu quả, phù hợp với môi trường số, phá bỏ các “rào cản” về thông tin và phối hợp giữa các phòng ban, đơn vị. Xây dựng một văn hóa số, nơi mọi người chủ động học hỏi kỹ năng mới, tích cực chia sẻ thông tin và hợp tác trên nền tảng số là vô cùng quan trọng. Nếu chỉ mua sắm công nghệ mà không thay đổi cách nghĩ, cách làm, thì đó vẫn chỉ là “bình mới rượu cũ”, chưa thể gọi là Chuyển đổi số thành công.

Mối liên hệ không thể tách rời

Dù có sự khác biệt căn bản, Ứng dụng CNTT và Chuyển đổi số lại có mối quan hệ mật thiết, không thể tách rời. Không thể có Chuyển đổi số nếu thiếu đi nền tảng vững chắc là hạ tầng CNTT và các ứng dụng CNTT cơ bản đang vận hành hiệu quả. Việc cán bộ, công chức thành thạo các kỹ năng tin học văn phòng, khai thác các phần mềm nghiệp vụ… chính là những viên gạch đầu tiên xây dựng nên ngôi nhà Chuyển đổi số. Tuy nhiên, điều quan trọng là chúng ta không dừng lại ở đó. Chuyển đổi số đòi hỏi chúng ta phải nhìn xa hơn, tích hợp các ứng dụng đơn lẻ thành một hệ thống thống nhất, khai thác sức mạnh của dữ liệu được tạo ra từ các ứng dụng đó, và quan trọng nhất là phải có chiến lược, tầm nhìn và sự quyết tâm thay đổi để tận dụng công nghệ tạo ra những đột phá trong cách thức hoạt động và phục vụ. Ứng dụng CNTT là điều kiện cần, còn Chuyển đổi số là mục tiêu chiến lược, là đích đến cao hơn.

Vì sao cần hiểu đúng và phân biệt rõ?

Việc hiểu đúng và phân biệt rõ ràng hai khái niệm này mang lại nhiều lợi ích thiết thực cho công việc của chúng ta tại cơ quan nhà nước. Thứ nhất, nó giúp chúng ta xác định đúng trọng tâm và mục tiêu của các dự án, kế hoạch. Chúng ta đang muốn cải thiện một khâu cụ thể hay đang hướng tới một sự thay đổi toàn diện? Thứ hai, nó giúp định hướng đầu tư nguồn lực (cả về tài chính và con người) một cách hiệu quả, tránh lãng phí vào những giải pháp công nghệ đơn lẻ, rời rạc mà không mang lại hiệu quả chuyển đổi thực sự. Thay vào đó, tập trung vào các nền tảng dùng chung, cơ sở dữ liệu cốt lõi và các giải pháp mang tính tích hợp, liên thông. Thứ ba, khi hiểu rõ bản chất của Chuyển đổi số, mỗi cán bộ, công chức sẽ nhận thức được rằng vai trò của mình không chỉ là người sử dụng công nghệ, mà còn là nhân tố tích cực tham gia vào quá trình đổi mới, từ việc đề xuất cải tiến quy trình, sẵn sàng học hỏi kỹ năng mới, đến việc thay đổi thói quen làm việc theo hướng minh bạch, hiệu quả và cộng tác hơn trên môi trường số. Cuối cùng, hiểu đúng giúp chúng ta cùng nhau nỗ lực đáp ứng tốt hơn kỳ vọng ngày càng cao của người dân và doanh nghiệp về một nền hành chính phục vụ hiện đại, nhanh chóng, thuận tiện và lấy người dân làm trung tâm.

***

Tóm lại, Ứng dụng CNTT là bước đi cần thiết, tập trung vào việc dùng công nghệ để làm tốt hơn những công việc hiện có. Chuyển đổi số là một hành trình chiến lược, sâu rộng hơn, sử dụng sức mạnh của công nghệ số để thay đổi căn bản cách thức vận hành, tạo ra giá trị mới và nâng cao năng lực phục vụ của cơ quan nhà nước trong kỷ nguyên số. Nhận thức rõ ràng sự khác biệt này chính là chìa khóa để chúng ta cùng nhau định hướng đúng đắn, hành động hiệu quả, góp phần xây dựng Chính phủ số, nền kinh tế số và xã hội số thành công, mang lại lợi ích thiết thực cho đất nước và nhân dân.

Nguyễn Anh Trung