Anh chị em công chức thân mến, những người đang ngày đêm cần mẫn với sứ mệnh phục vụ! Giữa dòng chảy hối hả của công việc, với những chồng hồ sơ cao dần theo năm tháng và lịch họp dày đặc, có lẽ chúng ta hiếm khi có dịp dừng lại, tĩnh tâm và nhìn sâu vào chính những thói quen đã trở nên quá đỗi quen thuộc của mình. Không phải để phán xét hay chỉ trích, mà là để cùng nhau khám phá, với một nụ cười thấu hiểu, những “góc khuất” tinh vi trong tác phong làm việc – những điều mà đôi khi, chính sự quen thuộc lại khiến chúng ta khó nhận ra nhất. Bởi lẽ, để giữ gìn và làm đẹp thêm hình ảnh người cán bộ, công chức trong lòng Nhân dân, việc đầu tiên và có lẽ quan trọng nhất, là hiểu rõ và chấp nhận cả những điểm chưa hoàn hảo, rất “con người” của chính mình.

Cứ phải đúng “sách vở” mới chịu

Nền tảng của công vụ chính là quy trình. Chúng ta được đào tạo để tuân thủ, được nhắc nhở về tầm quan trọng của việc thực hiện đúng các bước, các thủ tục đã được quy định. Điều này hoàn toàn đúng đắn, bởi nó đảm bảo sự công bằng, minh bạch, ngăn chặn sự tùy tiện và là cơ sở để bảo vệ chính chúng ta khi thực thi nhiệm vụ. Tuy nhiên, ranh giới giữa “tuân thủ” và “cứng nhắc” đôi khi lại rất mong manh.

Có những lúc việc quá tuân thủ quy trình lại vô tình biến thành một sự bám víu tuyệt đối, khiến chúng ta ngần ngại, thậm chí từ chối, bất kỳ sự linh hoạt nào dù là nhỏ nhất. Hãy thử hình dung tình huống khá phổ biến: một người dân đến làm thủ tục, hồ sơ về cơ bản đã đầy đủ các giấy tờ cốt lõi, chỉ còn thiếu một bản sao công chứng giấy tờ phụ mà họ hoàn toàn có thể bổ sung nhanh chóng trong ngày. Nhưng với tâm thế “đúng quy trình là trên hết”, chúng ta kiên quyết yêu cầu họ phải về lấy đủ mới quay lại, dù biết rằng việc đó có thể khiến họ mất cả buổi làm việc, tốn kém chi phí đi lại và có thể gây ùn tắc không đáng có. Hoặc khi đối mặt với một tình huống phát sinh không có trong “sách vở”, thay vì chủ động tìm kiếm giải pháp tối ưu trong khuôn khổ cho phép, phản xạ tự nhiên lại là sự lúng túng, là mong muốn có một văn bản chỉ đạo cụ thể từng bước, nếu không thì an toàn nhất vẫn là… chờ đợi hoặc đẩy vấn đề lên cấp trên. Sự thận trọng này, xuất phát từ ý thức trách nhiệm và mong muốn làm đúng, lại dễ bị người dân cảm nhận thành sự máy móc, thiếu thông cảm và vô tình làm chậm đi guồng máy phục vụ, tạo ra những rào cản không cần thiết. Chúng ta khó nhận ra điều này vì nó được bao bọc bởi lớp vỏ “chuyên nghiệp”, “công tâm”, và việc từ chối một trường hợp “chưa đủ thủ tục” mang lại cảm giác an toàn, tránh được rủi ro và trách nhiệm tiềm ẩn.

Thích lòng vòng

Một “đặc sản” khác mà có lẽ chúng ta đều ít nhiều quen thuộc, đó chính là ngôn ngữ. Dường như có một cơ chế tự động bật lên mỗi khi chúng ta cầm bút soạn thảo văn bản hay đứng trước micro phát biểu. Những từ ngữ mang tính học thuật, những cấu trúc câu chuẩn mực theo lối hành chính, những thuật ngữ chuyên ngành được vận dụng một cách tự nhiên, đôi khi ngay cả trong những tình huống giao tiếp không đòi hỏi sự trang trọng thái quá. Thử nghĩ xem, một thông báo đơn giản về lịch họp, thay vì nói thẳng “Cuộc họp sẽ bắt đầu lúc 8 giờ sáng mai tại phòng họp A”, lại được diễn đạt thành một đoạn văn dài với đầy đủ “Căn cứ kế hoạch công tác…, thực hiện ý kiến chỉ đạo của…, Văn phòng trân trọng thông báo và kính mời…”. Khi giải thích một chính sách cho người dân, thay vì dùng lời lẽ giản dị, đời thường, chúng ta lại có xu hướng trích dẫn nguyên văn các điều khoản, quy định một cách khô khan, khiến họ từ chỗ chưa hiểu thành ra… hoang mang hơn. Chúng ta làm vậy vì tin rằng đó là chuẩn mực, là sự nghiêm túc, thể hiện sự tôn trọng và vị thế công vụ. Đôi khi, đó còn là một cách vô thức để tạo khoảng cách an toàn, tránh sự suồng sã hoặc né tránh trách nhiệm khi diễn đạt không đủ chặt chẽ. Tuy nhiên, hệ quả của “vũ điệu ngôn từ” này là sự giao tiếp trở nên kém hiệu quả, tốn thời gian để cả người nói lẫn người nghe “giải mã”, và quan trọng hơn, nó dựng lên một bức tường vô hình, khiến người dân cảm thấy người cán bộ thật xa vời, khó tiếp cận, làm phai nhạt đi tinh thần gần dân, trọng dân.

Bận quá để mai tính

“Dạo này bận quá!”, “Ngập đầu trong công việc!” – những lời than thở này có lẽ đã trở thành câu cửa miệng quen thuộc nơi công sở. Hình ảnh người cán bộ luôn tay luôn chân, bàn làm việc ngập tràn giấy tờ, điện thoại reo không ngớt, chạy từ cuộc họp này sang cuộc họp khác… thường được xem là biểu hiện của sự tận tụy, chăm chỉ và đầy trách nhiệm. Không thể phủ nhận khối lượng công việc của nhiều vị trí là rất lớn. Nhưng, liệu có khi nào chúng ta rơi vào “chiếc bẫy bận rộn” – một trạng thái tất bật bề ngoài nhưng hiệu suất thực tế lại không tương xứng? Sự bận rộn này đôi khi lại là lớp vỏ hoàn hảo che đậy cho thói quen trì hoãn những việc quan trọng, những nhiệm vụ phức tạp hoặc đòi hỏi sự tập trung cao độ. Nó thường biểu hiện qua việc chúng ta dành phần lớn thời gian để xử lý những việc vụn vặt, những vấn đề không khẩn cấp. Trong khi đó, những báo cáo chiến lược, những đề án cần nghiên cứu sâu lại bị đẩy lùi về cuối ngày, cuối tuần, hoặc “để mai tính”. Những phút lướt mạng xã hội, đọc tin tức giữa giờ tưởng chừng vô hại nhưng cộng dồn lại thành một khoảng thời gian đáng kể bị lãng phí. Chúng ta khó nhận ra sự trì hoãn này vì nó được ngụy trang khéo léo dưới vỏ bọc của sự “cẩn thận” (“cần thêm thời gian nghiên cứu kỹ”), sự “đa nhiệm” hay đơn giản là đổ lỗi cho “khối lượng công việc quá tải”. Việc luôn tỏ ra bận rộn cũng mang lại cảm giác mình đang làm việc hiệu quả và được người khác ghi nhận. Nhưng thực chất, sự bận rộn thiếu định hướng và sự trì hoãn tinh vi này không chỉ làm giảm năng suất cá nhân, ảnh hưởng đến tiến độ chung của tập thể mà còn bào mòn năng lượng, sự sáng tạo và gây ra căng thẳng không cần thiết cho chính bản thân chúng ta.

Ẩn trong “vùng an toàn”, ngại thay đổi

Trong một môi trường đề cao sự ổn định và trách nhiệm giải trình như công vụ, tâm lý “ngại thay đổi”, “ngại rủi ro” là điều khá phổ biến và dễ hiểu. “Cứ làm theo cách cũ cho chắc”, “Việc này xưa nay vẫn làm thế”, “Đổi mới làm gì, nhỡ sai thì ai chịu?” – những suy nghĩ này như một “vòng kim cô” vô hình, giới hạn chúng ta trong những lối mòn quen thuộc. Khi một ý tưởng mới được đề xuất, dù có tiềm năng cải thiện hiệu quả công việc hay mang lại lợi ích tốt hơn cho người dân, phản xạ đầu tiên thường là sự dò xét, là những câu hỏi tập trung vào rủi ro, vào việc liệu có quy định nào cho phép hay không, thay vì nhìn vào cơ hội và tiềm năng. Chẳng hạn, một phòng ban vẫn duy trì việc lưu trữ hồ sơ giấy cồng kềnh, tốn diện tích và khó tra cứu, dù đã có hệ thống lưu trữ điện tử hiệu quả hơn, chỉ vì tâm lý “ngại học cái mới”, “sợ mất dữ liệu” hoặc đơn giản là “chưa có chỉ đạo thống nhất từ trên”. Hay việc cải tiến một quy trình tiếp dân, cắt bỏ những bước trung gian không cần thiết để tiết kiệm thời gian cho người dân, lại gặp phải sự ngần ngại vì “quy trình cũ đã được phê duyệt và áp dụng ổn định bao năm nay rồi”. Chúng ta khó nhận ra sự bảo thủ này vì nó được biện minh bằng sự “thận trọng”, “ổn định”, “tuân thủ quy định”. Nỗi sợ trách nhiệm và mong muốn giữ gìn sự an toàn cho bản thân là những động lực rất con người. Tuy nhiên, việc quá cố thủ trong “vùng an toàn” lại vô tình kìm hãm sự phát triển, bóp nghẹt khả năng sáng tạo, khiến bộ máy trở nên trì trệ, bỏ lỡ những cơ hội cải tiến quý báu và dần trở nên lạc hậu so với yêu cầu ngày càng cao của xã hội.

Ta là người có quyền

Đây có lẽ là một trong những thói quen tinh tế và khó nhận diện nhất, bởi nó thường không xuất phát từ ý định xấu hay thái độ hách dịch có chủ đích. Nó nằm ở những biểu hiện rất nhỏ trong giao tiếp, trong phong thái, tạo ra một khoảng cách vô hình giữa người cán bộ và người dân, một cảm giác về “quyền lực mềm” dù không được nói ra. Đó có thể là một ánh mắt thiếu kiên nhẫn khi lắng nghe người dân trình bày vấn đề của họ có phần dài dòng, một cái nhíu mày khó thấy, một giọng điệu hơi thiếu sự ấm áp và thừa sự “công vụ”, hay đơn giản là việc duy trì một khoảng cách vật lý nhất định, một tư thế ngồi nghiêm trang sau bàn làm việc cao, ít giao tiếp bằng mắt. Ngay cả việc chúng ta sử dụng những đại từ như “công dân”, “đối tượng” một cách máy móc thay vì những cách xưng hô đời thường, gần gũi hơn trong những hoàn cảnh cho phép, cũng góp phần tạo nên cảm giác xa cách đó. Chúng ta khó nhận ra vì cho rằng đó là biểu hiện của sự chuyên nghiệp, khách quan, là cách để giữ gìn hình ảnh nghiêm túc của người thực thi công vụ. Vai trò và vị thế công việc đôi khi tự động tạo ra một “lớp áo khoác quyền lực” mà chúng ta khoác lên mình một cách vô thức. Nhưng chính những biểu hiện tưởng chừng nhỏ nhặt này lại có tác động rất lớn đến cảm nhận của người dân. Nó khiến họ cảm thấy e dè, tự ti, không dám bày tỏ hết tâm tư, nguyện vọng, đôi khi cảm thấy mình đang “xin” thay vì đang được “phục vụ”, và làm tổn thương đến mối quan hệ vốn cần sự tin tưởng và đồng cảm giữa chính quyền và Nhân dân.

Lời kết

Nhìn lại những “góc khuất thói quen” này, hy vọng rằng mỗi chúng ta không cảm thấy đó là sự chỉ trích, mà là một lời mời gọi chân thành để cùng suy ngẫm. Đó là những điều rất đỗi bình thường, rất con người, được hình thành và nuôi dưỡng bởi chính môi trường, áp lực và đặc thù công việc của chúng ta. Điều quan trọng không phải là phủ nhận hay tự trách, mà là dũng cảm nhận diện, mỉm cười với chính những điểm chưa hoàn hảo đó và có ý thức điều chỉnh từng chút một.

Hãy thử một chút linh hoạt hơn khi quy trình cho phép, đặt lợi ích của người dân lên hàng đầu trong suy nghĩ. Hãy thử dùng ngôn từ giản dị, chân thành hơn khi giao tiếp, để lời nói chạm đến trái tim người nghe. Hãy thử quản lý thời gian một cách khoa học hơn, tập trung vào những việc thực sự quan trọng, để sự bận rộn mang lại hiệu quả thực chất. Hãy thử cởi mở hơn với những ý tưởng mới, dám chấp nhận rủi ro có kiểm soát để đổi mới và phát triển. Và hơn hết, hãy luôn giữ một thái độ lắng nghe chân thành, một nụ cười ấm áp, một ánh mắt đồng cảm khi tiếp xúc với người dân, để chiếc áo công vụ không trở thành rào cản mà là cầu nối của niềm tin.

Những thay đổi nhỏ bé từ mỗi cá nhân chúng ta sẽ cộng hưởng thành một làn sóng tích cực, không chỉ nâng cao hiệu quả công việc, làm đẹp thêm hình ảnh người cán bộ, công chức, mà còn mang lại niềm vui, sự thanh thản và ý nghĩa đích thực cho hành trình phụng sự mà chúng ta đã chọn. Hãy cùng nhau thường xuyên soi mình trong chiếc gương công vụ, không ngừng học hỏi và “nâng cấp” phiên bản tốt đẹp hơn của chính mình mỗi ngày, anh chị em nhé!

Nguyễn Anh Trung