Không phải là chuyến đi của một người lữ khách tìm kiếm những miền đất mới, mà là cuộc dịch chuyển của cả một phần đời khỏi mảnh đất quen thuộc để cắm xuống một vùng đất lạ. Đó là cuộc ra đi của những người mang trên vai sứ mệnh tái thiết, những người đi đầu trong cuộc chuyển mình của đất nước. Và cuộc ra đi ấy, sao mà ngậm ngùi, sao mà da diết.

Đó là nỗi tiếc nuối của người vừa cất xong ngôi nhà, mùi vôi vữa còn chưa kịp bay đi hết. Giàn hoa giấy trước hiên chỉ vừa mới leo được vài gang. Cái vệt son trên tường, đánh dấu chiều cao của đứa con nhỏ, vẫn còn đó. Giờ phải đi, bỏ lại không chỉ là một khối gạch vữa, mà là cả một tổ ấm được vun vén bằng mồ hôi, bằng những chắt chiu và bằng cả ước mơ về một chốn an cư. Gói ghém đồ đạc vào thùng, có những thứ chẳng đáng giá bao nhiêu nhưng lại nặng trĩu cả một miền ký ức.

Là nỗi lòng xé đôi của những gia đình. Vợ chồng mỗi người một ngả, cuối tuần là cuộc hành trình mệt nhoài trên những chuyến xe đò để được nhìn thấy nhau vài tiếng đồng hồ ngắn ngủi. Bữa cơm sum họp trở thành một điều xa xỉ. Những đứa trẻ phải tập làm quen với việc chỉ được gặp cha hoặc mẹ qua màn hình điện thoại, với những nụ hôn gửi vội vào không trung. Chúng ngơ ngác không hiểu vì sao, chỉ biết rằng vòng tay của cha mẹ không còn đủ đầy như trước.

Là sự day dứt của người con, khi phải rời xa cha mẹ đã già yếu. Mái tóc bạc của mẹ, dáng lưng còng của cha, nỗi lo về những cơn đau khi trái gió trở trời cứ canh cánh trong lòng người đi. Hành trang mang theo nặng một phần vì nhiệm vụ, mười phần vì chữ hiếu chưa vẹn tròn. Mỗi cuộc gọi về, chỉ dám hỏi “Cha mẹ có khỏe không?” mà không dám kể về nỗi vất vả, cô đơn của mình nơi đất khách.

Và có cả những cuộc chia ly thầm lặng với một nơi chốn đã hóa tâm hồn. Đó là con đường rợp bóng phượng vĩ mỗi sáng đến cơ quan, là quán cà phê cóc quen thuộc mỗi trưa, là những người đồng nghiệp đã cùng nhau đi qua cả một thời tuổi trẻ, cùng chia nhau từ chén trà nóng đến những vui buồn trong cuộc sống. Dọn dẹp bàn làm việc, lau đi tấm kính cũ, chợt thấy cả một thời thanh xuân của mình hiện về trong đó. Đi, là cắt đứt một mối dây thân thuộc, là tự mình biến mình thành người lạ.

Rồi họ đến nơi mới. Một thành phố lạ, một văn phòng lạ, những gương mặt lạ. Nỗi chông chênh, chơi vơi của những ngày đầu không thể tỏ bày cùng ai. Bởi họ là cán bộ. Họ phải vững chãi, phải chỉn chu, phải là một điểm tựa cho niềm tin của người dân vào chủ trương mới. Thế nên, có những mệt mỏi phải giấu sau nụ cười, có những lo toan phải nén lại sau dáng đi thẳng thớm, có những đêm mất ngủ vì nhớ nhà nhưng sáng ra vẫn phải xuất hiện với một tinh thần minh mẫn nhất. Gánh nặng vô hình ấy, mấy ai đo đếm được.

Cho nên, nếu bạn là người may mắn được ở lại, được đứng trên mảnh đất quê hương mình, xin đừng nhìn những người mới đến bằng ánh mắt của một người chủ nhà dò xét. Xin đừng coi họ là những người “từ nơi khác đến”, những kẻ đang chen vào sự yên ổn của bạn.

Bởi cải cách không phải là một cuộc sàng lọc để xem ai giỏi hơn, ai may mắn hơn. Cải cách là một bài toán về sự đoàn kết, về tình người. Và những người ở lại, chính là một phần quan trọng của lời giải.

Một lời hỏi han chân thành có giá trị hơn vạn lời động viên sáo rỗng. Một sự giúp đỡ nhỏ để tìm trường cho con, tìm một phòng trọ tốt, có sức mạnh hơn mọi lời hứa hẹn. Một bữa cơm mời về nhà, một vài câu chuyện phiếm để họ vơi đi nỗi nhớ quê, chính là liều thuốc tinh thần quý giá nhất.

Rốt cuộc, sau những cuộc dịch chuyển lớn lao này, điều gì sẽ còn đọng lại? Những con số báo cáo rồi sẽ cũ. Những tấm biển tên cơ quan mới rồi cũng sẽ trở nên quen thuộc. Nhưng tình người, sự cưu mang, đùm bọc nhau trong những ngày gian khó thì sẽ còn sống mãi.

Bản đồ hành chính của đất nước có thể được vẽ lại, nhưng tấm bản đồ của lòng người thì được dệt nên bằng sự tử tế. Để rồi sau tất cả, thứ còn lại không phải là những thống kê về một cuộc sáp nhập, mà là những câu chuyện ấm áp về tình người đã giữ người ở lại trong giông bão. Và đó, mới chính là thành công đích thực.

Nguyễn Anh Trung