Đối với những người thầy, người cô đang ngày đêm tâm huyết với sự nghiệp giảng dạy, những gánh nặng thầm lặng là điều khó tránh khỏi. Áp lực về thời gian, khối lượng kiến thức khổng lồ cần hệ thống hóa, sự đa dạng về trình độ và cách tiếp thu của học viên, cùng yêu cầu phải liên tục đổi mới phương pháp, đặc biệt để các môn lý luận chính trị trở nên hấp dẫn hơn tạo nên những thách thức không nhỏ. Vì vậy, hẳn nhiều thầy cô đôi lúc cũng ao ước có một “người bạn đồng hành” thông thái, có thể san sẻ bớt công việc chuẩn bị bài giảng, cập nhật kiến thức và quan trọng hơn cả là hỗ trợ khơi gợi niềm say mê học tập nơi học viên trong bối cảnh thông tin đa chiều phức tạp ngày nay. Thật thú vị, trong kỷ nguyên số này, Trí tuệ nhân tạo (AI) đang dần hé mở tiềm năng trở thành chính người bạn đồng hành ấy, không phải với vai trò thay thế vị trí không thể lay chuyển của người thầy, mà như một trợ thủ đắc lực, tiếp thêm sức mạnh, sự sáng tạo và hiệu quả. Hãy cùng nhau khám phá xem người bạn AI này có thể trở thành một phần hữu ích trong “hộp công cụ sư phạm” của chúng ta như thế nào, bắt đầu từ chính nền tảng quan trọng nhất: quá trình chuẩn bị cho mỗi giờ lên lớp.

Giảm tải thời gian và công sức trong khâu chuẩn bị bài giảng

Thay vì dành hàng giờ, thậm chí hàng ngày, để lật giở từng trang tài liệu dày cộp, tìm kiếm những bài báo phân tích chuyên sâu mới nhất, sàng lọc những số liệu thống kê cập nhật hay dò tìm từng trích dẫn văn kiện sao cho thật chuẩn xác, giờ đây người thầy có thể “giao nhiệm vụ” này cho AI. Chỉ cần cung cấp chủ đề bài giảng (ví dụ: “Phân tích đặc trưng cơ bản của nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam”), mục tiêu cần đạt (ví dụ: “Học viên nhận diện và lý giải được 6 đặc trưng theo Văn kiện Đại hội XIII”) và có thể thêm thông tin về đối tượng (ví dụ: “Lớp trung cấp lý luận chính trị”), AI không chỉ gợi ý một dàn ý logic với các luận điểm, luận cứ rõ ràng, mà còn đề xuất các phương pháp giảng dạy phong phú, phù hợp với từng phần nội dung – khi nào nên sử dụng phương pháp thuyết trình kết hợp hỏi đáp, khi nào nên tổ chức thảo luận nhóm nhỏ theo chủ đề cụ thể, hay khi nào cần một hoạt động phân tích tình huống để làm rõ vấn đề. Việc này có thể thực hiện thông qua việc đưa ra các câu lệnh (prompt) chi tiết cho các công cụ AI chuyên dụng hoặc các mô hình ngôn ngữ lớn. Chẳng hạn: “Hãy xây dựng dàn ý chi tiết, gợi ý tài liệu tham khảo chính thống (Văn kiện Đảng, bài viết trên Tạp chí Cộng sản) và đề xuất 3 hoạt động dạy học tương tác cho bài giảng về 6 đặc trưng KTTT định hướng XHCN Việt Nam, thời lượng 120 phút.” AI sẽ xử lý yêu cầu và đưa ra bản phác thảo ban đầu, từ đó người thầy có thể xem xét, chọn lọc, bổ sung kinh nghiệm cá nhân và tinh chỉnh lại để tạo ra một giáo án hoàn chỉnh, mang đậm dấu ấn và phong cách riêng.

Quan trọng hơn cả, AI có thể trở thành một “chuyên gia thư viện số” siêu việt, giúp khai thác kho tàng tri thức lý luận một cách hiệu quả chưa từng thấy. Bạn cần tìm những phân tích sâu sắc về “con đường đi lên chủ nghĩa xã hội bỏ qua chế độ tư bản chủ nghĩa” ở Việt Nam? Hay cần những số liệu minh chứng cho thành tựu xóa đói giảm nghèo dưới sự lãnh đạo của Đảng? Hoặc muốn có những trích dẫn nguyên văn của các nhà kinh điển Mác-Lênin hay Chủ tịch Hồ Chí Minh về vai trò của quần chúng nhân dân? Thay vì tìm kiếm thủ công trên vô số trang web, hãy yêu cầu AI thực hiện việc này với các từ khóa cụ thể và yêu cầu rõ ràng về nguồn thông tin (“Tìm các bài phát biểu của Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng trong 3 năm gần đây có đề cập đến công tác xây dựng, chỉnh đốn Đảng”). AI sẽ nhanh chóng quét qua các cơ sở dữ liệu được cấp phép, các trang tin tức chính thống, các kho lưu trữ văn kiện điện tử để trả về danh sách các tài liệu liên quan, thậm chí còn có thể tự động tóm tắt ngắn gọn nội dung chính của từng tài liệu, giúp bạn đánh giá nhanh mức độ phù hợp trước khi quyết định đọc kỹ. Hơn nữa, AI còn có thể được “huấn luyện” để theo dõi và thông báo về các tài liệu, bài viết mới được công bố liên quan đến lĩnh vực giảng dạy của bạn, đảm bảo tính cập nhật liên tục. Ngay cả khi đứng trước một văn kiện dài hàng trăm trang hay một công trình nghiên cứu phức tạp, AI có thể giúp bạn “đọc lướt” bằng cách tóm tắt nhanh các luận điểm cốt lõi, các chương mục chính, hoặc thậm chí chỉ ra những điểm mới so với các văn kiện trước đó, giúp tiết kiệm thời gian và tập trung vào những nội dung quan trọng nhất. Việc chuẩn hóa thuật ngữ, đảm bảo tính nhất quán trong cách sử dụng và trích dẫn định nghĩa chính xác từ các nguồn chuẩn như từ điển thuật ngữ hay văn kiện gốc cũng trở nên dễ dàng hơn bao giờ hết nhờ khả năng đối chiếu và kiểm tra của AI. Tất cả những hỗ trợ này không chỉ đơn thuần là tiết kiệm thời gian, mà còn giải phóng tâm trí người thầy khỏi những công việc mang tính cơ học, để dành trọn vẹn năng lượng cho việc tư duy sâu sắc về nội dung, tìm tòi những cách diễn đạt mới mẻ và chuẩn bị những phương án sư phạm hiệu quả nhất.

Làm cho bài giảng trở nên sinh động hơn nhờ AI

Khi nền tảng kiến thức và tài liệu đã vững chắc, làm thế nào để “thổi hồn” vào bài giảng, biến những lý luận có phần khô khan, trừu tượng trở nên sinh động, dễ hiểu và khắc sâu vào tâm trí học viên? AI tiếp tục là người bạn đồng hành sáng tạo, cung cấp những công cụ hữu hiệu để làm giàu nội dung và đa dạng hóa hình thức thể hiện. Những khái niệm phức tạp như “mối quan hệ biện chứng giữa lực lượng sản xuất và quan hệ sản xuất”, “cấu trúc của hệ thống chính trị” hay “bản chất của nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa” có thể được “giải mã” bằng các phương tiện trực quan.

Hãy thử yêu cầu AI gợi ý hoặc tự động tạo ra các sơ đồ tư duy (mind map) phân nhánh rõ ràng các yếu tố, mối liên hệ; các biểu đồ so sánh (comparison charts) làm nổi bật điểm giống và khác nhau giữa các khái niệm; các dòng thời gian (timeline) tương tác mô tả quá trình hình thành và phát triển của một học thuyết, một đường lối; hay những infographic cô đọng, bắt mắt tóm tắt các đặc trưng, nguyên tắc cốt lõi. Việc này giúp những học viên có phong cách học qua hình ảnh (visual learners) tiếp thu kiến thức hiệu quả hơn rất nhiều. Việc ghi nhớ các định nghĩa, sự kiện, tên tác phẩm kinh điển cũng không còn là gánh nặng khi AI có thể tự động tạo ra các bộ thẻ ghi nhớ (flashcard) điện tử từ nội dung bài giảng hoặc danh sách thuật ngữ do bạn cung cấp. Những flashcard này có thể được chia sẻ dễ dàng qua các ứng dụng học tập, cho phép học viên ôn luyện mọi lúc, mọi nơi, tận dụng tối đa phương pháp học chủ động.

Sức sống mãnh liệt của lý luận chính trị nằm ở khả năng soi đường và giải quyết các vấn đề thực tiễn. Để làm rõ mối liên hệ này, AI lại chứng tỏ vai trò đắc lực. Thay vì mất nhiều thời gian tìm kiếm, bạn có thể đặt câu hỏi cho AI: “Tìm các ví dụ cụ thể từ thực tiễn địa phương X về việc thực hiện chính sách đại đoàn kết dân tộc trong 5 năm qua” hoặc “Kể lại một tình huống thực tế mà cán bộ cơ sở đã vận dụng thành công tư tưởng Hồ Chí Minh về ‘lấy dân làm gốc’ để giải quyết mâu thuẫn trong cộng đồng.” AI sẽ khai thác các nguồn tin tức, báo cáo tổng kết, bài học kinh nghiệm đã được công bố để cung cấp những minh chứng sống động, giúp lý luận không còn xa vời mà trở nên gần gũi, thuyết phục. Để học viên không chỉ dừng lại ở việc nghe và hiểu, mà còn phải “thực hành” tư duy vận dụng, AI có thể hỗ trợ tạo ra các tình huống giả định ngắn xoay quanh các khái niệm vừa học. Ví dụ: “Tạo một kịch bản về việc một doanh nghiệp nhà nước đứng trước yêu cầu đổi mới công nghệ, yêu cầu học viên phân tích các yếu tố ảnh hưởng và đề xuất giải pháp dựa trên quan điểm của Đảng về công nghiệp hóa, hiện đại hóa.” Những bài tập nhỏ này khuyến khích học viên áp dụng lý thuyết vào bối cảnh cụ thể, rèn luyện kỹ năng phân tích và ra quyết định dựa trên nền tảng lý luận vững chắc. Ngay cả công việc tưởng chừng đơn giản nhưng tốn công như thiết kế slide trình chiếu cũng được AI hỗ trợ. Từ dàn ý chi tiết hoặc nội dung text, AI có thể tự động tạo ra bộ khung slide cơ bản với tiêu đề, các gạch đầu dòng được sắp xếp hợp lý, thậm chí gợi ý những hình ảnh minh họa phù hợp (từ các nguồn ảnh hợp pháp, miễn phí bản quyền), giúp bạn tiết kiệm thời gian định dạng ban đầu để tập trung vào việc làm giàu nội dung, lựa chọn từ ngữ và xây dựng câu chuyện dẫn dắt cho bài giảng của mình.

Tương tác với học viên bằng AI

Một lớp học lý luận chính trị thành công không thể thiếu bầu không khí tương tác, nơi học viên được khuyến khích đặt câu hỏi, trình bày quan điểm, tham gia thảo luận và thậm chí là tranh luận một cách xây dựng. AI cũng mang đến những công cụ và ý tưởng mới lạ để khuấy động môi trường học tập này. Hãy thử yêu cầu AI gợi ý các hoạt động sáng tạo, những câu hỏi mở đầu giờ học liên quan đến trải nghiệm cá nhân hoặc các sự kiện thời sự nóng hổi để tạo sự kết nối ban đầu và dẫn dắt vào chủ đề. Giữa những phần giảng lý thuyết có thể hơi dài, để kiểm tra nhanh mức độ nắm bắt và duy trì sự tập trung, giáo viên có thể nhờ AI tạo tức thời vài câu đố nhanh (quick quiz) dưới dạng trắc nghiệm hoặc đúng/sai, sau đó sử dụng các nền tảng tương tác trực tuyến để cả lớp cùng tham gia trả lời trên điện thoại hoặc máy tính – vừa vui, vừa củng cố kiến thức hiệu quả. Thay vì chỉ dừng lại ở những câu hỏi thảo luận thông thường, hãy thách thức AI đề xuất những vấn đề tranh luận có chiều sâu, mang tính đa chiều, đòi hỏi sự phân tích và phản biện cao hơn, ví dụ: “Gợi ý các luận điểm đối lập cần xem xét khi tranh luận về mối quan hệ giữa tăng trưởng kinh tế và bảo vệ môi trường theo quan điểm phát triển bền vững của Đảng.” AI còn có thể gợi ý các kỹ thuật tổ chức thảo luận nhóm, giúp các buổi làm việc nhóm trở nên năng động và hiệu quả hơn.

Đánh giá kết quả học tập bằng AI

Cuối cùng, việc đánh giá kết quả học tập và thấu hiểu sâu sắc hơn quá trình tiếp thu của từng học viên cũng được AI hỗ trợ một cách đắc lực, vượt ra ngoài việc cho điểm đơn thuần. Công cụ AI có thể tự động tạo ra các bộ câu hỏi kiểm tra hết sức đa dạng từ nội dung bài giảng hoặc tài liệu được cung cấp. Không chỉ giới hạn ở trắc nghiệm hay đúng/sai, AI có thể tạo ra các câu hỏi điền khuyết, tự luận ngắn yêu cầu giải thích khái niệm, câu hỏi phân tích tình huống áp dụng lý luận, hay thậm chí là các câu hỏi so sánh, đối chiếu giữa các quan điểm, học thuyết khác nhau. Điều này giúp làm phong phú ngân hàng đề thi, đảm bảo tính khách quan và đánh giá được năng lực của học viên ở nhiều cấp độ tư duy khác nhau, từ ghi nhớ, hiểu, vận dụng đến phân tích, đánh giá.

Một tính năng cực kỳ giá trị là khả năng phân tích (sau khi đã ẩn danh hoàn toàn thông tin cá nhân) một loạt các bài làm của học viên để xác định những lỗi sai phổ biến, những điểm kiến thức bị hiểu lầm nhiều nhất, hoặc những dạng lập luận còn yếu, chưa chặt chẽ thường gặp. Kết quả phân tích này như một tấm gương phản chiếu hiệu quả giảng dạy, giúp người thầy nhanh chóng nhận diện “điểm nghẽn” kiến thức chung của cả lớp và từ đó có kế hoạch củng cố, nhấn mạnh lại những nội dung quan trọng, hoặc điều chỉnh phương pháp tiếp cận trong các bài giảng tiếp theo để đạt hiệu quả cao hơn.

Bên cạnh đó, các chatbot AI được huấn luyện chuyên sâu về kiến thức lý luận chính trị cơ bản có thể hoạt động như một “trợ giảng ảo”, sẵn sàng giải đáp những thắc mắc thường gặp của học viên về định nghĩa, khái niệm, mốc thời gian… bất cứ lúc nào, giúp giảm tải cho giáo viên ở những câu hỏi lặp đi lặp lại và tăng cường khả năng tự học, tự tìm hiểu của học viên ngoài giờ lên lớp.

Đối phó thế nào khi học viên dùng AI

Bên cạnh những lợi ích to lớn, sự phổ biến của AI cũng đặt ra thách thức không nhỏ cho giảng viên khi học viên có thể sử dụng công cụ này để hoàn thành bài tập, đòi hỏi một chiến lược đối phó chủ động và toàn diện. Trước hết, giảng viên cần thiết lập quy định rõ ràng về việc sử dụng AI, phân định ranh giới giữa hỗ trợ hợp lệ và vi phạm liêm chính học thuật. Đồng thời, việc thiết kế lại các hình thức kiểm tra, đánh giá là then chốt: ưu tiên những bài tập yêu cầu phân tích tình huống thực tiễn sâu sắc mà AI khó lòng cá nhân hóa, tăng cường các hoạt động tương tác trực tiếp như thuyết trình, phản biện, vấn đáp tại lớp, cũng như các bài tập nhóm đòi hỏi sự hợp tác đa chiều, và tập trung hơn vào đánh giá quá trình học tập thay vì chỉ sản phẩm cuối cùng, thậm chí yêu cầu học viên minh chứng quá trình tư duy của mình. Người thầy cũng cần nâng cao năng lực nhận diện những dấu hiệu của văn bản do AI tạo ra, và quan trọng hơn là rèn luyện kỹ năng đặt câu hỏi sâu để kiểm tra mức độ thấu hiểu thực sự của học viên, thay vì chỉ cố gắng “bắt lỗi”. Cuối cùng, và không kém phần quan trọng, là giáo dục học viên về đạo đức học thuật và giá trị của việc tự mình chiếm lĩnh tri thức, khuyến khích họ xem AI là công cụ hỗ trợ để học tốt hơn, chứ không phải lối tắt để trốn tránh nỗ lực cá nhân, qua đó đảm bảo AI thực sự phục vụ mục tiêu nâng cao chất lượng giáo dục và phát triển năng lực cốt lõi của người học.

***

Tuy nhiên, giữa tất cả những tiềm năng và ứng dụng tuyệt vời đó, có một chân lý bất biến cần được khắc ghi: AI mãi mãi chỉ là công cụ, là phương tiện hỗ trợ, còn người thầy mới chính là linh hồn, là trung tâm của quá trình giáo dục. Mọi gợi ý, mọi nội dung, mọi bản phân tích do AI tạo ra đều phải được đặt dưới sự kiểm tra nghiêm ngặt, sự thẩm định sắc sảo dựa trên kiến thức chuyên môn sâu rộng, kinh nghiệm thực tiễn phong phú và bản lĩnh chính trị vững vàng của người thầy. Chính thầy cô mới là người đưa ra quyết định cuối cùng về việc lựa chọn nội dung nào, sử dụng phương pháp nào, nhấn mạnh thông điệp gì và làm thế nào để chạm đến trái tim, khối óc của học viên. Sự nhạy cảm trong nắm bắt tư tưởng, chiều sâu trong phân tích lý luận, khả năng truyền cảm hứng, sự thấu hiểu tâm lý và đạo đức nghề nghiệp là những phẩm chất vô giá mà không một dòng code hay thuật toán nào có thể sao chép hay thay thế được. Người thầy lý luận chính trị giống như một kiến trúc sư tài ba, một nghệ sĩ đầy tâm huyết, biết cách sử dụng AI như một công cụ tiên tiến, một chất liệu mới để xây dựng nên những công trình tri thức vững chắc, đẹp đẽ và có giá trị bền vững.

Vì vậy, thay vì e dè hay hoài nghi, chúng ta hãy chủ động mở lòng đón nhận AI với tâm thế của người làm chủ công nghệ, xem nó như một cơ hội để nâng cao hiệu quả công việc và làm phong phú thêm trải nghiệm dạy và học. Hãy bắt đầu từ những bước nhỏ, thử nghiệm những ứng dụng đơn giản, thiết thực nhất trong công việc hàng ngày – có thể là dùng AI để tìm kiếm một bài báo mới, tạo nhanh một bộ câu hỏi trắc nghiệm ôn tập, hay phác thảo dàn ý cho một bài giảng. Dần dần, khi đã quen thuộc và tự tin hơn, chúng ta có thể khám phá những tính năng phức tạp, sáng tạo hơn, tích hợp AI một cách nhuần nhuyễn vào quy trình sư phạm của mình. Chắc chắn rằng, sự kết hợp hài hòa, thông minh giữa trí tuệ, nhiệt huyết, bản lĩnh của người thầy và sức mạnh công nghệ của AI sẽ tạo nên một sức bật mới, giúp công tác bồi dưỡng lý luận chính trị ngày càng đi vào chiều sâu, đáp ứng tốt hơn yêu cầu đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao cho đất nước trong bối cảnh mới, góp phần củng cố vững chắc nền tảng tư tưởng của Đảng và xây dựng một xã hội học tập không ngừng.

Nguyễn Anh Trung