Tháng 11 lại về theo những cơn gió heo may se lạnh, mang theo sắc màu rực rỡ của những bó hoa tri ân ngập tràn phố thị. Ngày 20/11, ngày mà bao thế hệ học trò tìm về bến đò xưa, cũng là lúc chúng ta, những người đã lớn, chợt lắng lòng lại để suy ngẫm về nghề “gõ đầu trẻ”. Người ta thường bảo “Nhất tự vi sư, bán tự vi sư”, đạo lý ấy ngàn đời vẫn vậy, nhưng thú thật rằng, hình ảnh người thầy trong tâm thức của thế hệ “ông bà anh” so với thời đại “Gen Z, Gen Alpha” ngày nay đã trải qua một cuộc “tiến hóa” ngoạn mục, đầy thú vị nhưng cũng lắm nỗi niềm riêng.

Nếu như ngày xưa, người thầy được mặc định là “kho tàng tri thức sống”, là chân lý tuyệt đối không thể lay chuyển, thì vị thế ấy ngày nay đã thay đổi một cách chóng mặt. Thuở trước, sách giáo khoa là “thánh kinh” và lời thầy giảng là khuôn vàng thước ngọc; học trò muốn biết thế giới tròn hay méo, lịch sử oai hùng thế nào, chỉ có con đường duy nhất là nín thở lắng nghe. Còn bây giờ? Người thầy vừa cất lời định giảng về một sự kiện lịch sử, ở dưới lớp, học trò đã âm thầm “kiểm tra sự thật” bằng vài cú chạm trên màn hình điện thoại. Sự độc quyền về kiến thức đã bị phá vỡ bởi “gã khổng lồ” Google và Trí tuệ nhân tạo AI. Điều này buộc người giáo viên thời đại mới phải chuyển mình: từ người “ban phát” kiến thức sang vai trò người “hoa tiêu” dẫn đường. Thầy cô không còn là người biết tất cả, mà là người dạy học trò cách tư duy, cách lọc bỏ tin giả và cách hoài nghi một cách có trí tuệ giữa biển thông tin hỗn loạn. Đó là một thách thức âm thầm nhưng khốc liệt hơn việc cầm phấn viết bảng ngày xưa rất nhiều.

Không chỉ dừng lại ở sự thay đổi về vai trò truyền thụ, khoảng cách trong mối quan hệ Thầy – Trò cũng đã được “quy hoạch” lại hoàn toàn. Ký ức của những thế hệ trước về thầy cô thường đi kèm với một nỗi sợ mơ hồ nhưng đầy kính cẩn. Hình ảnh cây thước gỗ lăm lăm trên bàn, tiếng gõ “cốp” lạnh người hay ánh mắt nghiêm nghị có thể khiến cả lớp im phăng phắc là đặc sản của ngày xưa. Sự kính trọng thời ấy được xây dựng trên nền tảng của tôn ti trật tự nghiêm ngặt. Ngược lại, giáo dục hiện đại lại đang xóa mờ ranh giới ấy để hướng đến sự thấu cảm và dân chủ. Giáo viên thời nay đôi khi phải “nhập vai” thành một người bạn lớn, một “Idol”, thậm chí là một chuyên gia tâm lý bất đắc dĩ. Muốn học trò nghe, thầy cô phải “mặn”, phải biết bắt trend TikTok, phải hiểu ngôn ngữ của giới trẻ. Quyền lực “cứng” bằng kỷ luật đang dần nhường chỗ cho quyền lực “mềm” bằng sự yêu thương và thấu hiểu. Nếu ngày xưa thầy cô là ngọn núi cao để ngước nhìn, thì ngày nay họ là người bạn đồng hành, sẵn sàng cúi xuống để lắng nghe những rung động tinh vi nhất của tuổi mới lớn.

Bên cạnh đó, công cụ hành nghề và “hệ sinh thái” làm việc của nhà giáo cũng là một câu chuyện khác. Ngày xưa, vũ khí của thầy cô gói gọn trong viên phấn, cái bảng đen và cuốn sổ đầu bài quyền lực. Hết giờ dạy, phủi bụi phấn trên vai là thảnh thơi về nhà trồng rau nuôi gà. Còn ngày nay, hành trang lên lớp là laptop, là bài giảng PowerPoint, Canva, Kahoot rực rỡ sắc màu. Nhưng đáng sợ hơn cả không phải là công nghệ, mà là sự kết nối không biên giới. Sự ra đời của các nhóm chat Zalo, Viber giữa phụ huynh và nhà trường đã biến nghề giáo thành nghề… chăm sóc khách hàng 24/7. Những tin nhắn lúc 10 giờ đêm hỏi về bài tập, hay những thắc mắc “vì sao hôm nay con tôi buồn” đã trở thành “đặc sản” không thể thiếu. Áp lực ngày xưa đến từ sự thiếu thốn vật chất, còn áp lực ngày nay đến từ sự kỳ vọng quá lớn và sự giám sát chặt chẽ của xã hội, nơi mà mỗi hành động nhỏ của thầy cô đều có thể trở thành đề tài bàn tán trên mạng xã hội.

Thế nhưng, nhìn nhận một cách công bằng, dù vỏ bọc bên ngoài có thay đổi đến đâu, dù quà tặng ngày 20/11 có chuyển từ cân cam, chục trứng sang những món quà thực tế, hiện đại hơn, thì cốt lõi của nghề giáo vẫn là một hằng số bất biến. Đó chính là cái Tâm của người đi gieo hạt. Dù cầm viên phấn trắng lấm lem hay cầm chuột máy tính, thì niềm hạnh phúc tột cùng của người thầy vẫn vẹn nguyên khi thấy học trò mình trưởng thành, tử tế và bay cao. Cái lo âu trăn trở khi học sinh cá biệt chưa ngoan, hay niềm tự hào khi thấy đứa học trò cũ thành danh, thời nào cũng y hệt nhau, nồng nàn và chân thật.

Kết lại, nghề giáo thời nay có thể “đau đầu” hơn, nhiều áp lực vô hình hơn và đòi hỏi sự đa năng hơn, nhưng đó cũng là cơ hội để người thầy được làm mới mình mỗi ngày.

***

Nhân ngày 20/11, xin được gửi một cái cúi đầu tri ân đến những người lái đò thầm lặng. Dù dòng sông tri thức có đổi dòng, con đò có gắn thêm động cơ và khách sang sông có “cá tính” hơn xưa gấp bội, thì người chèo đò vẫn ở đó, kiên nhẫn và bao dung, giữ cho ngọn lửa hiếu học không bao giờ tắt. Chúc các thầy cô luôn giữ được cái đầu lạnh để bản lĩnh trước sóng gió và một trái tim nóng để tiếp tục yêu thương những thế hệ học trò “nhất quỷ nhì ma”.

Nguyễn Anh Trung