Nghe nói “chuyển đổi số” thì có vẻ to tát, nhưng thật ra nó đã hiện diện khá rõ trong cuộc sống của chúng ta mỗi ngày rồi đó. Từ chuyện đặt cái bánh online, gọi cuốc xe ôm công nghệ, đến con cái học bài qua mạng, mọi thứ đang dần được “số hóa”. Đi cùng xu hướng này, Nhà nước mình cũng đang tìm cách làm cho mọi thứ hiện đại hơn, và một trong những cái tên được nhắc đến nhiều dạo gần đây chính là VNeID – Ứng dụng định danh điện tử. Nghe tên kêu vậy thôi, chứ nôm na nó như tấm Căn cước công dân (CCCD) của mình mà nằm gọn trong điện thoại, lại còn làm được thêm khối việc khác nữa. Cái chúng ta cần bàn là làm sao để cái app này thực sự gần gũi, hữu ích, giúp cuộc sống thuận tiện hơn và đẩy nhanh việc “số hóa” đất nước mình một cách thiết thực.

Hiện giờ, hầu hết mọi người dân Việt Nam đã có VNeID trong máy, nhất là sau đợt đi làm CCCD gắn chip. Mình đã có thể dùng nó thay cho CCCD cứng khi làm thủ tục bay nội địa ở sân bay, khá là tiện lợi phải không? Nó còn tích hợp được thông tin cư trú, thẻ Bảo hiểm y tế (BHYT), bằng lái xe, đăng ký xe… Khi cần thì mở ra cho cơ quan chức năng xem, đỡ phải kè kè cả tập giấy tờ. Đi khám bệnh, một số nơi đã cho quét mã BHYT trên VNeID thay thẻ giấy rồi. Hay như việc đăng nhập Cổng Dịch vụ công Quốc gia để làm vài thủ tục đơn giản, khai báo tạm trú, cũng đỡ mất công chạy lên phường. Đó là những cái lợi trước mắt mà chúng ta có thể thấy.

Nhưng tiềm năng của VNeID còn lớn hơn nhiều. Hãy thử hình dung một ngày không xa, khi đi làm giấy tờ, thay vì ôm cả tập hồ sơ đi photo công chứng, mình chỉ cần đăng nhập VNeID trên mạng, thông tin cơ bản tự động điền vào tờ khai, chỉ cần bổ sung vài mục rồi bấm gửi. Đăng ký khai sinh cho con, đăng ký kết hôn, xin phép sửa nhà… mọi thứ sẽ nhanh gọn hơn hẳn. Rồi chuyện ngân hàng, mở tài khoản online 100% chỉ bằng cách quét khuôn mặt qua VNeID Mức 2, không cần ra quầy nữa; hay vay tiền, ký hợp đồng tín dụng trực tuyến cũng an toàn hơn vì ngân hàng biết chắc đó là mình chứ không phải ai khác giả mạo. Đến bệnh viện cũng chỉ cần một cái app VNeID, quét mã là ra thông tin BHYT, lịch sử khám bệnh (nếu mình cho phép xem), rồi đặt lịch hẹn, thanh toán viện phí ngay trên đó. Ngay cả việc mua bán nhà đất, ô tô cũng có thể ký hợp đồng điện tử bằng chữ ký số tích hợp sẵn trong VNeID, vừa nhanh vừa đảm bảo pháp lý. Đó là một tương lai số rất đáng mong đợi, nơi VNeID trở thành chiếc chìa khóa vạn năng cho cuộc sống tiện nghi.

Để biến những viễn cảnh đó thành hiện thực, điều đầu tiên và cốt lõi là phải có hành lang pháp lý thật vững chắc. Cần có luật quy định rõ ràng, dứt khoát rằng tài khoản VNeID Mức 2 có giá trị pháp lý y hệt như CCCD vật lý và các giấy tờ khác đã được tích hợp. Khi đó, dù mình đến bất cứ cơ quan nào, từ phường xã đến ngân hàng, bệnh viện, việc xuất trình VNeID phải được chấp nhận như một lẽ đương nhiên, không còn cảnh nơi nhận nơi không, hay đòi hỏi thêm giấy tờ gốc nữa. Cùng với đó, nên có lộ trình cụ thể để một số dịch vụ công trực tuyến thiết yếu yêu cầu phải sử dụng VNeID để đăng nhập, vừa đảm bảo an toàn, vừa giúp người dân hình thành thói quen mới. Những khuyến khích nho nhỏ như giảm chút lệ phí, ưu tiên xử lý hồ sơ nhanh hơn khi dùng VNeID cũng là động lực tốt. Và một điều cực kỳ quan trọng là phải minh bạch tuyệt đối về việc chia sẻ dữ liệu: thông tin nào của tôi được chia sẻ, chia sẻ cho ai, với mục đích gì, tôi phải được biết và là người quyết định cuối cùng bằng nút “đồng ý”. Niềm tin chỉ có khi người dân cảm thấy thông tin cá nhân của mình được tôn trọng và bảo vệ an toàn.

Song song với pháp lý, bản thân cái app VNeID phải thực sự “ngon”, dễ dùng và đáng tin cậy về mặt công nghệ. Chẳng ai muốn dùng một ứng dụng mà lúc cần lại ì ạch, báo lỗi hay không vào được. Hệ thống máy chủ phía sau phải đủ khỏe, đường truyền phải thông suốt để đảm bảo ứng dụng luôn chạy mượt mà, nhanh chóng. Giao diện cũng cần được chăm chút tỉ mỉ, phải thật đơn giản, dễ nhìn, dễ hiểu, sao cho cả những người lớn tuổi hay không rành công nghệ cũng có thể tự mày mò sử dụng được những tính năng cơ bản. Quy trình đăng ký, kích hoạt, đặc biệt là Mức 2, cần được gọt giũa để bớt các bước phức tạp, dễ gây nản lòng. Bên cạnh sự ổn định và dễ dùng, VNeID cần liên tục được bổ sung những tính năng thực sự hữu ích, giải quyết được những nhu cầu bức thiết của người dân. Ví dụ như tích hợp sổ sức khỏe điện tử chi tiết, nơi lưu trữ mọi thông tin khám chữa bệnh; hay tính năng chữ ký số cá nhân an toàn để có thể ký các hợp đồng điện tử một cách hợp pháp; hoặc khả năng liên kết với tài khoản ngân hàng để thanh toán các loại phí dịch vụ ngay trên app. Tất nhiên, đi kèm với mọi tính năng mới là cam kết về bảo mật ở mức cao nhất, bởi đây là nơi chứa đựng những thông tin quan trọng nhất của mỗi công dân.

Một ứng dụng dù tốt đến mấy cũng sẽ trở nên đơn độc nếu không được kết nối rộng rãi. Sức mạnh thực sự của VNeID nằm ở khả năng liên thông, trở thành cầu nối cho mọi dịch vụ trong xã hội số. Trước hết, mọi dịch vụ công trực tuyến từ trung ương đến địa phương phải chấp nhận VNeID như một phương thức đăng nhập và xác thực chuẩn mực. Hãy nghĩ đến việc thông tin cá nhân của bạn được tự động điền vào các mẫu đơn điện tử, tiết kiệm biết bao thời gian và công sức. Tiếp theo, VNeID cần được tích hợp sâu rộng vào các lĩnh vực thiết yếu như ngân hàng (để làm eKYC, xác thực giao dịch), y tế (thay thẻ BHYT, đặt lịch, xem hồ sơ), giáo dục (liên lạc, đóng học phí), giao thông (thay giấy tờ xe, mua vé), thương mại điện tử (xác thực người bán/mua), du lịch (check-in khách sạn)… Khi VNeID hiện diện ở mọi nơi, sự tiện lợi mới thực sự tối đa. Để thúc đẩy sự kết nối này, Nhà nước cần cung cấp các “cổng kết nối” (API) mở, an toàn và dễ sử dụng cho các doanh nghiệp, tổ chức bên ngoài, để họ có thể tích hợp VNeID vào ứng dụng, dịch vụ của mình, tạo ra một hệ sinh thái số phong phú và đa dạng xung quanh định danh điện tử quốc gia.

Cuối cùng, nhưng không kém phần quan trọng, là câu chuyện làm sao để người dân hiểu, tin và chủ động sử dụng VNeID. Công nghệ dù hay đến đâu mà người dân không đón nhận thì cũng thất bại. Cần có những chiến dịch truyền thông thật gần gũi, dễ hiểu, nhấn mạnh vào những lợi ích thiết thực mà VNeID mang lại trong cuộc sống hàng ngày, chứ không chỉ nói những điều chung chung. Những video hướng dẫn ngắn gọn, những câu chuyện thực tế về sự tiện lợi khi dùng VNeID sẽ có sức thuyết phục hơn. Đồng thời, phải có các kênh hỗ trợ đa dạng, từ tổng đài đến các điểm hỗ trợ trực tiếp tại cộng đồng, đặc biệt là phải “cầm tay chỉ việc” cho những người còn bỡ ngỡ, người lớn tuổi, người ở vùng khó khăn thông qua các Tổ công nghệ số cộng đồng. Niềm tin là thứ cần vun đắp từng ngày, bằng sự minh bạch về bảo mật, sự lắng nghe chân thành các phản hồi, lo ngại của người dân và sự cải tiến liên tục dựa trên những góp ý đó.

Tất nhiên, hành trình phổ cập VNeID vẫn còn đó những thách thức về khoảng cách số, khi nhiều người chưa có smartphone hoặc kỹ năng sử dụng còn hạn chế. Vẫn còn đó tâm lý e ngại về bảo mật thông tin cá nhân. Vẫn còn đó sự phối hợp chưa thực sự nhịp nhàng giữa các cơ quan, đơn vị. Nhưng đó là những khó khăn cần phải đối mặt và cùng nhau tìm cách tháo gỡ. VNeID không chỉ đơn thuần là một ứng dụng trên điện thoại, nó là chìa khóa mở ra một tương lai số tiện lợi hơn, an toàn hơn cho mỗi người dân Việt Nam, là nền tảng cho một Chính phủ hoạt động hiệu quả hơn, một nền kinh tế năng động hơn. Để đạt được điều đó, cần sự chung tay của tất cả mọi người, từ Nhà nước, doanh nghiệp đến từng công dân, cùng nhau kiên trì xây đắp một hạ tầng số vững chắc cho đất nước.

Nguyễn Anh Trung