Giữa lòng những đô thị sôi động, nơi nhịp sống hối hả và cơ hội rộng mở, có một giấc mơ ngày càng trở nên xa xỉ đối với nhiều người: giấc mơ sở hữu một mái nhà. Câu chuyện về việc cần tới 34 năm thu nhập trung bình để mua một căn hộ tại TP.HCM, hay gần 26 năm cho một căn hộ tầm trung trên cả nước là lát cắt hiện thực phũ phàng, phản ánh khoảng cách ngày một lớn giữa giá bất động sản và khả năng chi trả của đại đa số người lao động, không chỉ ở Việt Nam mà còn tại nhiều thành phố lớn trên toàn cầu. Khi ngôi nhà phố truyền thống hay căn hộ chung cư tiện nghi trở thành một mục tiêu gần như bất khả thi, con người, với bản năng tìm kiếm sự an ổn và khát khao sáng tạo, đã bắt đầu khám phá những lối đi mới, những giải pháp nhà ở thay thế đầy hứa hẹn.

Giá nhà và thu nhập: Bài toán khó

Chỉ số giá nhà trên thu nhập (HPR) ở mức cao ngất ngưởng tại các đô thị lớn là một minh chứng rõ ràng. Con số 23,7 năm trung bình của Việt Nam, hay đỉnh điểm 34 năm tại TP.HCM, cao hơn đáng kể so với mức trung bình toàn cầu khoảng 15 năm, cho thấy một thách thức khổng lồ. Nguyên nhân sâu xa không chỉ nằm ở nguồn cung khan hiếm do vướng mắc pháp lý, quỹ đất cạn kiệt, mà còn bởi chi phí xây dựng leo thang, giá đất tăng phi mã và đôi khi là cả những chi phí “không chính thức” đẩy giá thành lên cao. Thu nhập của người dân, dù có tăng, cũng khó lòng đuổi kịp tốc độ phi mã của giá nhà. Thực tế này buộc chúng ta phải nhìn nhận lại: Liệu mô hình nhà ở truyền thống có còn là lựa chọn duy nhất và tối ưu? Hay đã đến lúc mở lòng đón nhận những ý tưởng đột phá hơn?

Nhà siêu nhỏ

Giữa bộn bề lo toan về tài chính, phong trào “nhà siêu nhỏ” nổi lên như một làn gió mới, mang theo triết lý sống tối giản và tự do. Đó là những căn nhà với diện tích khiêm tốn, thường dưới 40 mét vuông, được thiết kế thông minh đến từng chi tiết để tối ưu hóa không gian. Sức hấp dẫn của chúng không chỉ nằm ở chi phí xây dựng và sở hữu thấp hơn đáng kể, mà còn ở việc giảm thiểu gánh nặng tài chính dài hạn (vay mượn, chi phí bảo trì, năng lượng). Nhiều ngôi nhà siêu nhỏ còn được thiết kế trên rơ-moóc, mang lại sự linh hoạt di chuyển cho chủ nhân. Vượt ra ngoài ý nghĩa vật chất, sống trong nhà nhỏ còn là một tuyên ngôn về việc giảm bớt sự phụ thuộc vào vật chất, tập trung vào trải nghiệm và sống gần gũi hơn với thiên nhiên. Dù đối mặt với những thách thức về quy định xây dựng và đôi khi là định kiến xã hội, nhà siêu nhỏ vẫn đang dần khẳng định vị thế như một lựa chọn khả thi cho những ai tìm kiếm sự đơn giản và tự chủ.

Chia sẻ không gian

Áp lực chi phí và sự cô đơn nơi đô thị đã thúc đẩy sự ra đời của các mô hình sống chung đầy sáng tạo. Co-living thường là các tòa nhà hoặc khu phức hợp nơi cư dân có phòng ngủ riêng tư nhưng chia sẻ các không gian tiện ích chung rộng rãi như bếp, phòng khách, khu làm việc, phòng gym… Mô hình này đặc biệt thu hút giới trẻ, chuyên gia độc thân hay những người mới chuyển đến thành phố, bởi sự tiện lợi, chi phí hợp lý và cơ hội kết nối cộng đồng.

Đi xa hơn một bước là Co-housing (Đồng cư trú), nơi các gia đình sở hữu những ngôi nhà riêng biệt, đầy đủ chức năng, nhưng cùng nhau chia sẻ và quản lý các tiện ích chung quy mô lớn hơn (nhà cộng đồng, sân vườn, xưởng thủ công, khu vui chơi…). Co-housing nhấn mạnh vào sự chủ động xây dựng cộng đồng, ra quyết định chung và hỗ trợ lẫn nhau trong cuộc sống hàng ngày. Cả hai mô hình đều là câu trả lời cho nhu cầu kép: giảm gánh nặng chi phí cá nhân thông qua chia sẻ tài nguyên và tìm kiếm sự gắn kết xã hội ý nghĩa trong một thế giới ngày càng đề cao chủ nghĩa cá nhân.

Xây nhà kiểu mới: lắp ghép và in 3D

Công nghệ đang mở ra những chân trời mới cho ngành xây dựng, vốn được xem là khá bảo thủ. Nhà lắp ghép không còn là khái niệm xa lạ. Việc sản xuất các cấu kiện, thậm chí toàn bộ module nhà, trong môi trường nhà máy được kiểm soát chặt chẽ giúp đảm bảo chất lượng, rút ngắn đáng kể thời gian thi công tại công trường và giảm thiểu lãng phí vật liệu. Những ngôi nhà module ngày nay không chỉ nhanh, rẻ mà còn có thiết kế đa dạng, thẩm mỹ và bền vững.

Đột phá hơn nữa là công nghệ in 3D nhà ở. Sử dụng những cánh tay robot khổng lồ và vật liệu xây dựng đặc biệt (như một loại bê tông), các cấu trúc nhà có thể được “in” lên trong vài ngày, thậm chí vài giờ, với chi phí nhân công và vật liệu thấp hơn đáng kể. Công nghệ này hứa hẹn khả năng xây dựng nhà ở giá rẻ quy mô lớn, nhà ở tại các vùng sâu vùng xa hoặc trong các tình huống khẩn cấp, thiên tai. Dù vẫn còn trong giai đoạn phát triển và hoàn thiện, cả nhà lắp ghép và nhà in 3D đều mang trong mình tiềm năng cách mạng hóa cách chúng ta xây dựng và sở hữu nhà ở.

Tái sử dụng sáng tạo

Tư duy bền vững và tiết kiệm chi phí còn được thể hiện qua việc tái sử dụng sáng tạo. Nhà làm từ container vận chuyển cũ là một ví dụ điển hình. Với khung thép vững chắc sẵn có, các container có thể được biến tấu, xếp chồng, cải tạo thành những không gian sống độc đáo, từ nhà ở cá nhân, ký túc xá sinh viên đến các khu nghỉ dưỡng nhỏ.

Một hướng đi khác là tái chức năng các công trình cũ. Thay vì đập bỏ những nhà máy, nhà kho, trường học không còn sử dụng, các kiến trúc sư và nhà đầu tư đã khéo léo cải tạo chúng thành những khu căn hộ, không gian sống mang đậm dấu ấn lịch sử và kiến trúc độc đáo. Giải pháp này không chỉ tiết kiệm chi phí xây dựng mới mà còn góp phần bảo tồn di sản đô thị và giảm tác động môi trường.

Bên cạnh đó, tại nhiều quốc gia, việc xây dựng các căn hộ phụ (Accessory Dwelling Units – ADUs) hay còn gọi là “granny flats” (nhà cho bà) ngay trên mảnh đất của ngôi nhà chính đang trở nên phổ biến. Đây là cách hiệu quả để gia tăng mật độ dân cư một cách nhẹ nhàng trong các khu dân cư hiện hữu, tạo thêm nguồn cung nhà ở giá phải chăng (thường cho thuê hoặc cho người thân ở), đồng thời mang lại thu nhập bổ sung cho chủ nhà.

Đổi mới cả mô hình sở hữu

Sự đổi mới không chỉ dừng lại ở thiết kế và vật liệu xây dựng. Các mô hình sở hữu và tài chính mới cũng đang được thử nghiệm để giúp người dân dễ dàng tiếp cận nhà ở hơn. Quỹ tín thác đất cộng đồng (Community Land Trusts – CLTs) là một ví dụ, nơi cộng đồng sở hữu đất đai và bán hoặc cho thuê nhà ở trên đó với giá phải chăng, đồng thời có cơ chế giữ cho giá nhà ổn định qua nhiều thế hệ. Các mô hình sở hữu chung (shared equity) hay các chương trình thuê mua (rent-to-own) linh hoạt cũng đang được phát triển, tạo cầu nối cho những người chưa đủ khả năng mua nhà ngay lập tức.

***

Rõ ràng, không có một giải pháp duy nhất nào có thể giải quyết triệt để bài toán nhà ở phức tạp hiện nay. Tuy nhiên, sự trỗi dậy mạnh mẽ của các mô hình thay thế trên khắp thế giới cho thấy một xu hướng tất yếu: chúng ta đang bước vào kỷ nguyên mà khái niệm “ngôi nhà” trở nên linh hoạt và đa dạng hơn bao giờ hết. Từ những không gian siêu nhỏ đề cao sự tự do, những cộng đồng sống chung ấm áp tình người, những ngôi nhà công nghệ cao được xây dựng thần tốc, đến việc thổi hồn vào những không gian cũ hay sáng tạo trên mảnh đất sẵn có – tất cả đều góp phần làm phong phú thêm lựa chọn an cư.

Để những giải pháp này thực sự lan tỏa và phát huy hiệu quả, cần có sự chung tay từ nhiều phía. Chính phủ cần có những chính sách quy hoạch linh hoạt hơn, cập nhật các quy chuẩn xây dựng và tạo điều kiện pháp lý thuận lợi. Các tổ chức tài chính cần thiết kế những gói vay phù hợp hơn với các mô hình nhà ở mới. Và quan trọng không kém, chính xã hội cần một tư duy cởi mở hơn, sẵn sàng đón nhận và tôn trọng những lựa chọn sống khác biệt, vượt ra ngoài khuôn mẫu truyền thống.

Hành trình tìm kiếm mái ấm có thể không còn đơn thuần là việc sở hữu một bất động sản giá trị, mà còn là hành trình kiến tạo một không gian sống phù hợp với nhu cầu, khả năng và giá trị sống của mỗi cá nhân, mỗi gia đình. Bức tranh nhà ở tương lai hứa hẹn sẽ rực rỡ và đa sắc màu hơn, nơi giấc mơ an cư, dù mang hình hài nào, cũng sẽ trở nên gần gũi và dễ chạm tới hơn.

Nguyễn Anh Trung