Có một thanh âm nguyên thủy, một tiếng vọng sâu thẳm hơn mọi lời nói, tồn tại trước cả khi ngôn ngữ hình thành. Đó là nhịp đập của sự sống, là khao khát bẩm sinh của mọi sinh thể hướng về sự hài hòa, về trạng thái cân bằng tinh tế mà vũ trụ dường như luôn kiếm tìm. Trên hành tinh xanh bé nhỏ này, tiếng vọng ấy cất lên tha thiết nhất qua hình hài của con người, biến thành một nỗi khắc khoải thường trực, một ước mơ dai dẳng về hòa bình – một trạng thái tồn tại nơi sự sống không bị đe dọa bởi chính đồng loại mình.

Hòa bình đích thực là một hệ sinh thái phức tạp và sống động của tâm hồn và xã hội. Nó là sự hiện diện của công lý, nơi mọi tiếng nói đều được lắng nghe, mọi phẩm giá đều được tôn trọng. Nó là sự nảy nở của lòng trắc ẩn, khả năng đặt mình vào vị trí của người khác, cảm nhận nỗi đau và niềm vui của họ như của chính mình. Nó là sự thừa nhận sâu sắc về tính liên kết vạn vật, rằng hạnh phúc của cá nhân không thể tách rời hạnh phúc của cộng đồng, và sự tồn tại của chúng ta gắn bó mật thiết với sức khỏe của hành tinh này. Hòa bình là để sự tin tưởng đâm chồi, để hợp tác nảy lộc, để những tiềm năng tốt đẹp nhất của con người được tự do bung nở.

Vậy mà, khi nhìn vào tấm thảm lịch sử nhân loại, ta thấy nó nhuốm màu đỏ thẫm của máu và màu xám tro của tang thương quá nhiều. Những sợi chỉ vàng óng của văn minh, nghệ thuật, khoa học thường xuyên bị cắt đứt bởi lưỡi kéo tàn bạo của xung đột. Chiến tranh, dưới mọi danh nghĩa, dù là bảo vệ đức tin, mở rộng lãnh thổ, tranh giành tài nguyên hay áp đặt ý thức hệ, đều để lại những vết sẹo không thể xóa nhòa. Vết sẹo trên cơ thể những người lính trở về, mang theo mảnh đạn găm vào xương thịt và cả những bóng ma ám ảnh trong tâm trí. Vết sẹo trong ký ức của những đứa trẻ lớn lên giữa tiếng bom rơi, tuổi thơ bị đánh cắp, niềm tin vào thế giới méo mó từ thuở ban đầu. Vết sẹo trên những vùng đất bị cày xới bởi đạn pháo, nhiễm độc bởi chất hóa học, mất đi khả năng nuôi dưỡng sự sống trong nhiều thập kỷ, thậm chí thế kỷ. Vết sẹo trong tâm hồn của cả một dân tộc, gieo rắc hạt mầm nghi kỵ, thù hận, tạo thành những vòng lặp bạo lực khó lòng phá vỡ.

Đâu là cội rễ sâu xa của sự tự hủy hoại này? Phải chăng đó chỉ là bản năng sinh tồn bị đẩy đến cực đoan, nỗi sợ hãi bị xâm lược biến thành hành động gây hấn phủ đầu? Hay đó là hệ quả của một ảo tưởng tai hại về sự tách biệt – ảo tưởng rằng “chúng ta” khác với “họ”, rằng lợi ích của nhóm này có thể được xây dựng trên sự mất mát của nhóm khác? Chính ảo tưởng này đã nuôi dưỡng những câu chuyện, những tự sự mang tính loại trừ, những hệ tư tưởng phân chia thế giới thành bạn và thù, thành chính nghĩa và tà đạo, biện minh cho những hành động tàn bạo nhất nhân danh những lý tưởng cao đẹp. Các cấu trúc quyền lực, từ kinh tế đến chính trị, thường xuyên củng cố sự phân chia này, trục lợi từ sự bất ổn và nỗi sợ hãi, biến con người thành những quân cờ trên bàn cờ địa chính trị đẫm máu. Công nghệ, vốn dĩ trung lập, cũng bị kéo vào vòng xoáy này, tạo ra những vũ khí ngày càng tinh vi, đẩy nhanh tốc độ hủy diệt và làm phai mờ ranh giới đạo đức.

Hơn thế nữa, chiến tranh còn bào mòn chính phần “người” trong chúng ta. Nó làm chai sạn lòng trắc ẩn, khiến ta quen dần với việc nhìn thấy nỗi đau của người khác mà không còn rung động. Nó tôn vinh bạo lực, biến sự hủy diệt thành chiến công. Nó cắt đứt mối liên hệ thiêng liêng giữa con người với thiên nhiên, với đồng loại, với chính chiều sâu tâm linh của bản thân. Cái giá của chiến tranh không chỉ đo bằng sinh mạng hay tiền bạc, mà còn bằng sự suy thoái đạo đức, sự xói mòn nhân tính, sự mất mát khả năng cảm nhận vẻ đẹp và sự mầu nhiệm của cuộc sống. Mỗi cuộc chiến là một bước lùi của văn minh, một sự phản bội lại tiềm năng tiến hóa của giống loài.

Vậy, con đường nào dẫn đến khu vườn lặng lẽ của bình yên đích thực? Đó là con đường đòi hỏi một cuộc cách mạng nhận thức, một sự chuyển hóa từ bên trong ra bên ngoài. Hành trình này bắt đầu từ nơi sâu thẳm nhất, từ chính mảnh đất tâm hồn của mỗi cá nhân. Việc “dám đối diện với bóng tối trong chính mình”, là sự can đảm để quan sát không phán xét những phản ứng bản năng, những thành kiến vô thức, những nỗi sợ hãi được di truyền hay hình thành từ trải nghiệm. Đó là việc nhận diện những “hạt giống” của sợ hãi – sợ mất mát, sợ khác biệt, sợ bị từ chối; của tham lam – muốn sở hữu, muốn kiểm soát, muốn quyền lực; của sân hận – oán giận, đổ lỗi, khao khát trả thù; và của định kiến – những khuôn mẫu cứng nhắc về “ta” và “người khác”. Bằng sự thực hành bền bỉ chánh niệm, không chỉ trong những giờ phút ngồi yên mà trong từng khoảnh khắc sống, ta tạo ra một khoảng lặng quý giá giữa kích thích và phản ứng, cho phép ta lựa chọn hành động tỉnh thức thay vì bị cuốn đi bởi thói quen tiêu cực. Lòng từ bi, bao gồm cả mong muốn hạnh phúc cho người khác và mong muốn làm vơi bớt khổ đau cho chính mình và tha nhân, cần được nuôi dưỡng như một cơ bắp tinh thần, phá vỡ ranh giới “ta-người” và kết nối với nhân tính phổ quát. Đồng thời, trí tuệ thông qua sự tự vấn không ngừng giúp ta đặt câu hỏi về những niềm tin cố hữu, nhận ra tính vô thường và duyên sinh của vạn vật, từ đó dần buông bỏ sự bám víu vào cái tôi hẹp hòi. Và tha thứ, không phải để quên đi hay dung túng, mà là để giải phóng chính mình khỏi gánh nặng quá khứ, trở thành một hành động chữa lành sâu sắc. Bình an nội tại không phải là sự ích kỷ hay lánh đời; nó là nguồn năng lượng lành mạnh, là nền tảng vững chắc nhất để hành động hiệu quả trong thế giới. Như mặt hồ phẳng lặng mới có thể phản chiếu trung thực bầu trời, tâm trí bình lặng mới có thể nhìn nhận thế giới một cách khách quan và kiến tạo những giải pháp hòa bình thực sự.

Tuy nhiên, sự chuyển hóa cá nhân cần được nâng đỡ và cộng hưởng bởi những nỗ lực không mệt mỏi nhằm thay đổi các cấu trúc xã hội đang dung dưỡng hoặc trực tiếp gây ra bất công và bạo lực. Một cuộc cách mạng giáo dục toàn diện là cần thiết, vượt xa việc truyền đạt kiến thức đơn thuần để hướng đến hình thành nhân cách và năng lực công dân toàn cầu. Điều này bao gồm việc rèn luyện tư duy phản biện và khả năng đánh giá thông tin trong thời đại số, phát triển trí tuệ cảm xúc và kỹ năng giao tiếp phi bạo lực, giảng dạy lịch sử từ nhiều góc nhìn đa dạng, tích hợp giáo dục hòa bình và ý thức sinh thái vào chương trình học. Song song đó là cải cách các thể chế chính trị và kinh tế theo hướng công bằng, minh bạch và trách nhiệm giải trình. Cần xây dựng các cơ chế giám sát quyền lực hiệu quả, chống tham nhũng, chuyển hướng nguồn lực từ chi tiêu quân sự sang các lĩnh vực xã hội thiết yếu, thúc đẩy các mô hình kinh tế đặt con người và hành tinh vào trung tâm, đảm bảo công bằng trong phân phối tài sản và cơ hội, tăng cường pháp quyền và phát triển các mô hình tư pháp phục hồi bên cạnh tư pháp trừng phạt. Đồng thời, cần hỗ trợ mạnh mẽ cho các giải pháp ngoại giao sáng tạo, ưu tiên đối thoại, trung gian hòa giải, tăng cường ngoại giao nhân dân và sử dụng công nghệ một cách xây dựng để thúc đẩy hiểu biết và hợp tác quốc tế.

Trong hành trình phức tạp này, nghệ thuật và văn hóa giữ vai trò không thể thiếu như mạch máu nuôi dưỡng tâm hồn nhân loại và chất xúc tác mạnh mẽ cho sự thay đổi. Những câu chuyện, bài hát, bức tranh, bộ phim có sức mạnh kỳ diệu vượt qua rào cản ngôn ngữ và chính trị, chạm đến tầng sâu cảm xúc, giúp chúng ta “đi vào đôi giày của người khác”, cảm nhận niềm vui và nỗi đau chung, phá vỡ những định kiến về “kẻ thù”. Nghệ thuật có thể lưu giữ ký ức một cách nhân văn, tạo không gian cho đối thoại về những vấn đề gai góc, phê phán bất công và đồng thời vẽ nên những viễn cảnh đầy hy vọng, thôi thúc hành động.

Cuối cùng, nhưng không kém phần cốt lõi, là việc tái kết nối sâu sắc với thiên nhiên. Sự xa cách khỏi thế giới tự nhiên trong xã hội hiện đại đã góp phần tạo nên cảm giác cô lập, bất an và lòng tham vô độ. Khi ta thực sự cảm nhận mình là một phần không thể tách rời của mạng lưới sự sống vĩ đại, nhận thức được sự phụ thuộc vào không khí trong lành, nguồn nước tinh khiết, sự đa dạng sinh học, thì cái nhìn vị kỷ sẽ tự nhiên thu nhỏ lại. Thiên nhiên dạy ta về sự cân bằng, hợp tác, kiên nhẫn và tuần hoàn. Bảo vệ môi trường, sử dụng tài nguyên bền vững, chống biến đổi khí hậu không chỉ là vấn đề sinh thái, mà còn là hành động thiết yếu vì hòa bình, bởi lẽ nhiều xung đột bắt nguồn từ tranh chấp tài nguyên và những tác động khắc nghiệt của môi trường. Tìm về sự giản dị, trân trọng vẻ đẹp và sự thiêng liêng của tự nhiên giúp ta giảm bớt sự bám víu vào vật chất và nuôi dưỡng một lối sống hài hòa hơn.

***

Ước mong về một thế giới hòa bình là sự khẳng định mạnh mẽ nhất về giá trị của sự sống, là sự lựa chọn có ý thức của lý trí và trái tim trước bờ vực của sự tự hủy. Mỗi hành động tử tế, mỗi nỗ lực thấu hiểu, mỗi quyết định chọn đối thoại thay vì đối đầu, dù nhỏ bé, đều góp phần dệt nên tấm thảm hòa bình cho nhân loại. Hãy để khát vọng này trở thành kim chỉ nam dẫn đường, thành nguồn năng lượng bất tận cho những nỗ lực không ngừng nghỉ. Hãy cùng nhau lắng nghe tiếng vọng nguyên thủy của sự sống, cùng nhau vun đắp cho khu vườn bình yên ngay trong tâm hồn mình và lan tỏa ra thế giới. Bởi lẽ, việc kiến tạo một tương lai nơi con người có thể chung sống hòa hợp với nhau và với thiên nhiên không chỉ là một ước mơ, mà là một mệnh lệnh của sự sống còn, là chương huy hoàng nhất mà lịch sử nhân loại đang chờ đợi được viết nên.

Nguyễn Anh Trung