Hãy cùng lắng lòng mình, quay về những ngày tháng Tám mùa thu lịch sử, khi đất nước vừa rũ bùn đứng dậy sáng lòa sau bao năm nô lệ. Giữa muôn vàn khó khăn chồng chất của một quốc gia non trẻ – thù trong, giặc ngoài, kinh tế kiệt quệ – một “kẻ thù” vô hình nhưng không kém phần nguy hiểm đã được Chủ tịch Hồ Chí Minh chỉ rõ: “giặc dốt”. Người đã nhận thấy rằng, một dân tộc dốt là một dân tộc yếu, và muốn tự cường, trước hết phải tự khai sáng. Phong trào Bình dân học vụ ra đời từ tầm nhìn chiến lược ấy, không chỉ là một chiến dịch xóa mù chữ đơn thuần, mà thực sự là một cuộc cách mạng văn hóa sâu rộng, một lời hiệu triệu thiêng liêng đánh thức tiềm năng trí tuệ của cả một dân tộc.

Trong đêm tối của sự thất học, biết đọc, biết viết tựa như có thêm một đôi mắt, một đôi tai mới. Đó là khả năng tự mình đọc một tờ báo, một chỉ thị, hiểu được quyền lợi và nghĩa vụ của người công dân tự do. Đó là niềm hạnh phúc vỡ òa khi lần đầu tiên tự tay viết được tên mình, gửi một lá thư cho người thân nơi xa. Những lớp học “i tờ” mọc lên khắp nơi, từ sân đình cổ kính đến góc sân nhà tranh vách đất, từ nhà máy đến công trường, bất kể ngày đêm, mưa nắng. Người biết chữ dìu dắt người chưa biết, trong ánh đèn dầu ấm áp tình người, tiếng đánh vần vang vọng như khúc ca của hy vọng. Bình dân học vụ không chỉ trao con chữ, mà còn gieo vào lòng người niềm tin vào tương lai, ý thức về vai trò làm chủ đất nước, hun đúc tinh thần đoàn kết và ý chí vươn lên mãnh liệt. Đó là ánh sáng văn hóa nền tảng, là mạch nguồn sức mạnh nội sinh đã góp phần không nhỏ vào những thắng lợi vĩ đại sau này.

Mù công nghệ

Thời gian như một dòng chảy không ngừng, cuốn theo những đổi thay của thời đại. Bước vào thế kỷ 21, nhân loại chứng kiến cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ tư bùng nổ mạnh mẽ, với công nghệ số là trái tim và internet là huyết mạch. Thế giới phẳng hơn, kết nối hơn, thông tin trở nên dễ dàng tiếp cận hơn bao giờ hết. Nhưng cũng chính trong dòng chảy vũ bão ấy, một vấn đề mới dần định hình và trở thành nỗi trăn trở của xã hội: “mù công nghệ”.

Đây không còn là câu chuyện của việc không đọc được chữ viết trên giấy, mà là sự lúng túng, lạc lõng giữa một thế giới vận hành ngày càng nhiều trên nền tảng số. “Mù công nghệ” có nhiều cấp độ, từ việc không biết sử dụng những thiết bị cơ bản như điện thoại thông minh, máy tính, đến việc thiếu kỹ năng khai thác thông tin hiệu quả trên mạng, không thể thực hiện các giao dịch trực tuyến, không biết cách bảo vệ thông tin cá nhân, và đáng sợ hơn, trở thành “miếng mồi ngon” cho tin giả, lừa đảo, những nội dung độc hại lan tràn trên không gian mạng. Nó tạo ra một “vực sâu số” mới, không chỉ ngăn cách thành thị với nông thôn, người trẻ với người già, mà còn phân hóa cơ hội phát triển ngay trong cùng một cộng đồng, một gia đình. Bị bỏ lại phía sau trong kỷ nguyên số đồng nghĩa với việc mất đi vô vàn cơ hội học tập, việc làm, chăm sóc sức khỏe, kết nối xã hội và tham gia vào đời sống dân chủ.

Phong trào “Bình dân học vụ số” ra đời

Và thật diệu kỳ, như một sự tiếp nối đầy cảm hứng, tinh thần của Bình dân học vụ năm xưa đang được “tái sinh” mạnh mẽ trong nỗ lực chung tay “xóa mù công nghệ”. Không còn là khẩu hiệu “diệt giặc dốt” bằng bảng đen phấn trắng, mà là sứ mệnh đưa “ánh sáng số” đến mọi người, mọi nhà thông qua những cú chạm, những cú nhấp chuột. Linh hồn của phong trào này hiện hữu rõ nét qua hình ảnh những Tổ Công nghệ số cộng đồng – những “chiến sĩ” thầm lặng trên mặt trận mới. Họ là những thanh niên tình nguyện, những cán bộ cơ sở tâm huyết, những người con trong gia đình kiên nhẫn hướng dẫn ông bà, cha mẹ.

Họ không chỉ dạy cách “đánh vần” những ứng dụng, mà còn là những “hoa tiêu số”, giúp bà con định hướng giữa biển thông tin phức tạp. Họ đến từng nhà, cầm tay chỉ việc, giải đáp từng thắc mắc nhỏ nhất: từ việc cài VNeID, sử dụng dịch vụ công trực tuyến, quét mã QR thanh toán tiền điện nước, đến việc tạo một gian hàng đơn giản trên sàn thương mại điện tử để bán mớ rau, con gà “cây nhà lá vườn”. Họ chia sẻ cách nhận diện một tin nhắn lừa đảo, cách thiết lập mật khẩu an toàn, cách gọi video để gia đình thêm gần nhau dù cách trở địa lý. Đó là sự kiên nhẫn, lòng nhiệt thành và tinh thần sẻ chia – những giá trị cốt lõi đã làm nên thành công của Bình dân học vụ năm nào, nay lại tỏa sáng trong bối cảnh mới.

“Xóa mù công nghệ” ngày nay phức tạp hơn việc dạy chữ rất nhiều. Nó không chỉ dừng lại ở việc biết sử dụng công cụ, mà còn là hình thành tư duy số và văn hóa số. Đó là khả năng tư duy phản biện trước thông tin trên mạng, biết cách kiểm chứng nguồn tin, hiểu về quyền riêng tư và dấu chân số của mình. Đó là ý thức về hành xử văn minh, trách nhiệm trên không gian mạng, biết cách tự bảo vệ mình và tôn trọng người khác. Xa hơn nữa, đó là việc khơi dậy sự tự tin, khả năng tự học hỏi, thích ứng với những thay đổi công nghệ liên tục – một kỹ năng sinh tồn thiết yếu trong thế kỷ 21. Đó là niềm vui của một người nông dân ở vùng cao lần đầu tiên bán được nông sản của mình cho khách hàng tận Hà Nội qua Zalo hay Facebook; sự an tâm của một người lớn tuổi có thể tự đặt lịch khám bệnh trực tuyến hay trò chuyện với bác sĩ từ xa; niềm hạnh phúc của người con đi làm xa vẫn có thể “có mặt” trong bữa cơm gia đình qua màn hình điện thoại. Đó không chỉ là tiện ích, mà là sự tự chủ, là cảm giác được kết nối, được làm chủ cuộc sống của mình trong một thế giới đang đổi thay từng ngày.

Những thách thức và khát vọng mới

Con đường phổ cập công nghệ và nâng cao kỹ năng số cho người dân còn đối mặt với nhiều trở ngại. Rào cản về hạ tầng mạng ở vùng sâu vùng xa, chi phí thiết bị, tâm lý e ngại cái mới, sự tinh vi của tội phạm mạng và tốc độ phát triển chóng mặt của công nghệ là những thách thức không nhỏ. Nó đòi hỏi một chiến lược đồng bộ, sự đầu tư kiên trì từ Nhà nước, sự chung tay của doanh nghiệp, các tổ chức xã hội và đặc biệt là sự tham gia chủ động của cả cộng đồng. Cần có những chương trình “may đo” phù hợp với từng đối tượng, những phương pháp tiếp cận sáng tạo, dễ hiểu, và quan trọng là phải xây dựng được một môi trường số an toàn, lành mạnh để người dân yên tâm học hỏi và trải nghiệm.

Nhưng vượt lên trên những khó khăn đó là một khát vọng lớn lao: Xây dựng một Việt Nam số, nơi mọi công dân đều có đủ năng lực số để học tập, làm việc, sáng tạo và hưởng thụ thành quả của sự phát triển. Đó là nền tảng để kinh tế số thực sự cất cánh, để Chính phủ số phục vụ người dân ngày một tốt hơn, để xã hội số trở nên công bằng, văn minh và nhân văn hơn.

Từ những lớp bình dân học vụ thô sơ dưới ánh đèn dầu đến các tổ công nghệ số cộng đồng năng động với điện thoại thông minh; dù là con chữ trên trang giấy hay những dòng mã lệnh trên màn hình, tri thức vẫn luôn là ngọn hải đăng soi đường, là chìa khóa vạn năng mở ra cánh cửa tương lai.

Tinh thần “diệt giặc dốt” của bình dân học vụ năm xưa vẫn còn vang vọng, truyền cảm hứng và thôi thúc chúng ta trong công cuộc “xóa mù công nghệ” hôm nay. Đó là hành trình không ngừng nghỉ để mỗi người dân Việt Nam, dù ở bất cứ đâu, làm bất cứ nghề gì, đều có thể tự tin bước vào kỷ nguyên số, làm chủ vận mệnh của mình, cùng nhau viết tiếp những trang sử vẻ vang, xây dựng một đất nước Việt Nam hùng cường, thịnh vượng và hạnh phúc. Ánh sáng của sự học, dù ở hình thái nào, cũng sẽ luôn là nguồn sức mạnh nội sinh quý giá nhất, chảy mãi trong huyết quản của dân tộc này.

Nguyễn Anh Trung