Bác Hồ chúng ta đã dạy tự phê bình như rửa mặt hàng ngày, Bác nói là nếu nể nang mình, thì không dám tự phê bình, để cho khuyết điểm của mình chứa chất lại, thế thì khác nào tự bỏ thuốc độc cho mình. Về phê bình, Bác căn dặn là nói về từng người, nể nang không phê bình, để cho đồng chí mình sa vào lầm lỗi, đến nỗi hỏng việc thì khác nào thấy đồng chí mình ốm mà không chữa cho họ?

Nể nang, thoạt nghe có vẻ như một nét đẹp trong văn hóa Á Đông, đề cao sự hòa thuận và tránh xung đột. Tuy nhiên, trong môi trường công sở hiện đại, việc nể nang trong quá trình thực thi công vụ hay xem xét, đánh giá cán bộ sẽ tác động tiêu cực đến văn hóa tổ chức, hiệu quả công việc và tinh thần làm việc, ảnh hưởng không chỉ đến cá nhân, mà còn đến toàn bộ tổ chức.

Hãy tưởng tượng một cơ quan, đơn vị, nơi những lời khen sáo rỗng vang lên thường xuyên hơn tiếng nói thẳng thắn. Đồng nghiệp A mắc lỗi, nhưng mọi người im lặng, e ngại làm phật lòng. Đồng nghiệp B có ý tưởng đột phá, nhưng không dám lên tiếng vì sợ bị cho là “lố” hay “thích thể hiện”. Đó chính là bức tranh u ám của một môi trường làm việc bị nể nang chi phối.

Trước hết, nể nang như một liều thuốc ngủ, ru ngủ khả năng phát triển của mỗi cá nhân. Khi chúng ta né tránh việc chỉ ra khuyết điểm của đồng nghiệp, chúng ta vô tình tước đi cơ hội để họ nhận thức được điểm yếu của mình và tìm cách khắc phục. Giống như một cây non không được tỉa cành, nó sẽ phát triển tự do, nhưng không theo hướng tối ưu, thậm chí có thể trở nên dị dạng. Người được “nể nang”, thoạt nhìn có vẻ được bảo vệ, nhưng thực chất lại đang bị tước đoạt những bài học quý giá từ chính sai lầm của mình, cản trở quá trình trưởng thành và hoàn thiện bản thân. Họ sống trong một “vùng an toàn” giả tạo, không có động lực để phấn đấu và vươn lên. Họ không được “mài giũa” qua những góp ý thẳng thắn, không được thử thách để trưởng thành. Và rồi, khi đối mặt với những thách thức thực sự, họ sẽ dễ dàng gục ngã vì thiếu kinh nghiệm và bản lĩnh.

Nể nang che đậy khuyết điểm, khiến những vấn đề nhỏ tích tụ thành lớn, gây hậu quả nghiêm trọng cho công việc chung. Việc thiếu thẳng thắn trong giao tiếp còn làm cản trở sự phối hợp giữa các thành viên, tạo ra những rào cản vô hình, giảm sút hiệu suất làm việc và gây khó khăn trong việc đạt được mục tiêu chung. Nguy hiểm hơn, nể nang chính là mầm mống tạo ra một môi trường làm việc thiếu lành mạnh, đầy rẫy sự giả tạo và thiếu chân thành. Mọi người đeo lên mình những chiếc mặt nạ, nói những lời hoa mỹ, nhưng lại che giấu những suy nghĩ thật sự. Bầu không khí ngột ngạt, thiếu tin tưởng bao trùm, khiến những mâu thuẫn âm ỉ dễ dàng bùng phát thành xung đột lớn, gây tổn hại đến tinh thần đoàn kết và sự hợp tác.

Về lâu dài, nể nang có thể trở thành một “luật bất thành văn”, ăn sâu vào văn hóa công sở. Sự trung thực và thẳng thắn bị xem nhẹ, thậm chí bị coi là “thiếu khôn khéo”, thay vào đó là sự xu nịnh, a dua, tranh thủ lấy lòng lãnh đạo. Hệ thống đánh giá năng lực, vốn là công cụ quan trọng để ghi nhận và khích lệ sự đóng góp của mỗi cá nhân, cũng bị nể nang làm cho méo mó. Vì ngại “mất lòng”, người quản lý có thể đánh giá nhân viên cao hơn năng lực thực tế, dẫn đến việc thăng tiến không đúng người, đúng việc. Sự bất công này không chỉ gây thiệt thòi cho những người tài giỏi, mất động lực phấn đấu, mà còn ảnh hưởng tiêu cực đến hiệu quả hoạt động của toàn bộ tổ chức. Lâu dần, năng lực thực sự không được coi trọng, sự xu nịnh, a dua lên ngôi, tạo ra một môi trường làm việc thiếu lành mạnh và thiếu công bằng.

Tuy nhiên, cũng cần đánh giá một cách khách quan về mặt tích cực tương đối của nể nang. Ở một mức độ nhất định, nể nang có thể giúp duy trì sự hòa thuận, tránh xung đột trực tiếp, thể hiện sự tôn trọng và tế nhị trong giao tiếp, góp phần xây dựng mối quan hệ đồng nghiệp thân thiện. Tuy nhiên, ranh giới giữa nể nang tích cực và tiêu cực là rất mong manh.

Vậy làm thế nào để dung hòa giữa việc duy trì mối quan hệ tốt đẹp và đảm bảo hiệu quả công việc?Câu trả lời nằm ở việc xây dựng một văn hóa phản hồi tích cực, nơi sự thẳng thắn và tôn trọng được đặt lên hàng đầu.

Thay vì im lặng, che giấu khuyết điểm do nể nang, chúng ta cần khuyến khích việc trao đổi, phản hồi một cách thẳng thắn, cởi mở. Tuy nhiên, thẳng thắn không đồng nghĩa với việc phát ngôn tùy tiện, công kích cá nhân. Nghệ thuật phản hồi nằm ở việc tập trung vào hành vi, khuyết điểm cụ thể, chứ không đánh giá con người. Ví dụ, thay vì nói “Anh làm việc quá chậm chạp”, ta có thể nói “Tôi thấy tiến độ công việc này hơi chậm so với dự kiến, anh có gặp khó khăn gì không?”. Sự tinh tế trong cách diễn đạt sẽ giúp người nhận phản hồi dễ dàng tiếp nhận và cải thiện mà không cảm thấy bị xúc phạm.

Để văn hóa phản hồi tích cực thực sự “ăn rễ” trong môi trường công sở, người lãnh đạo cần đóng vai trò tiên phong. Người lãnh đạo cần là những người dám tự phê bình, đồng thời phê bình cấp dưới một cách công khai, minh bạch và xây dựng. Điều này không chỉ tạo ra một môi trường làm việc cởi mở, khuyến khích sự đóng góp ý kiến, mà còn lan tỏa tinh thần trách nhiệm và tôn trọng lẫn nhau. Trong một buổi họp, người lãnh đạo sẵn sàng nhận lỗi về những khuyết điểm, đồng thời khen ngợi những đóng góp tích cực của nhân viên. Bầu không khí sẽ trở nên thoải mái, cởi mở hơn, mọi người sẽ cảm thấy được tôn trọng và có động lực để cống hiến nhiệt tình hơn.

Điều quan trọng nhất là phân biệt rõ ràng giữa nể nang và tôn trọng. Tôn trọng là điều cần thiết trong mọi mối quan hệ, nó thể hiện sự đánh giá cao giá trị của người khác. Tuy nhiên, tôn trọng không đồng nghĩa với việc im lặng trước khuyết điểm. Ngược lại, đôi khi, chính sự im lặng ấy lại là một hình thức thiếu tôn trọng, bởi nó vô tình tước đi cơ hội để người khác nhận ra và sửa chữa khuyết điểm, tiến bộ hơn. Thẳng thắn góp ý, giúp đồng nghiệp hoàn thiện bản thân, đó mới chính là biểu hiện chân thành nhất của sự tôn trọng.

Nể nang nơi công sở là một vấn đề phức tạp, cần được nhìn nhận một cách đa chiều. Sự cân bằng giữa tình đồng nghiệp và hiệu quả công việc là chìa khóa để xây dựng một môi trường làm việc lành mạnh, nơi mọi người có thể cùng nhau phát triển và đóng góp cho sự thành công chung. Lời dạy của Bác Hồ nhắc nhở chúng ta rằng, sự thẳng thắn, dám nhìn thẳng vào sự thật, dù có thể khó khăn, nhưng chính là liều “thuốc bổ” giúp cá nhân và tập thể cùng tiến bộ.

Nguyễn Anh Trung