Những ngày cuối năm, không khí trong các cơ quan lúc nào cũng chộn rộn, không phải chỉ vì cái Tết đang đến gần, mà còn vì những tờ phiếu đánh giá, xếp loại công chức nằm chờ trên bàn. Khi tôi đặt bút tích vào ô “Hoàn thành tốt nhiệm vụ”, mấy anh em đồng nghiệp thân thiết ghé qua nhìn, ai nấy đều chưng hửng, rồi trách tôi sao mà thật thà đến mức dại dột thế. Họ bảo, làm việc quần quật cả năm, sáng kiến này cải tiến nọ, tham mưu chưa từng sai sót, sao không nhận mức “Xuất sắc” cho xứng đáng công sức, cho nở mày nở mặt? Tôi chỉ cười xòa, lòng nhẹ tênh như vừa trút được một gánh nặng vô hình. Với tôi, giữa chốn công quyền trăm ngàn mối lo này, việc một người công chức ngày ngày cặm cụi làm tròn vai, giải quyết thấu đáo việc nước việc dân, không để xảy ra sai sót hay điều tiếng gì, bản thân hai chữ “Hoàn thành tốt” ấy đã là một sự tử tế đáng trân trọng lắm rồi, cần gì phải khoác thêm tấm áo “Xuất sắc” hào nhoáng nếu như thâm tâm mình thấy chưa thật sự phi thường.

Ngẫm cho kỹ, cái danh hiệu “Xuất sắc” bây giờ hình như đang bị chúng ta dùng một cách quá hào phóng, đôi khi thành ra lại làm khổ nhau. Cứ nhìn vào báo cáo tổng kết mỗi năm mà xem, con số cán bộ hoàn thành xuất sắc, hoàn thành tốt nhiệm vụ lúc nào cũng chiếm tỷ lệ tuyệt đối, đẹp như một bức tranh không tì vết. Nhưng nghịch lý thay, khi bước ra khỏi những trang báo cáo ấy, quay về với thực tế công việc hàng ngày, chúng ta vẫn thấy hồ sơ trễ hạn, vẫn thấy dân kêu ca, vẫn thấy những quy trình thủ tục còn rườm rà, ách tắc. Vậy thì những sự “xuất sắc” kia đang nằm ở đâu, hay chúng ta đang vô tình thỏa hiệp với nhau, tặc lưỡi xuề xòa theo kiểu “năm nay đến lượt anh, năm sau đến lượt tôi” để cả nhà cùng vui vẻ? Sự dễ dãi ấy, lâu dần thành một nếp nghĩ mòn, khiến người làm thật cũng như người làm chơi, người nỗ lực vượt bậc cũng được đánh đồng với người chỉ làm cho xong chuyện, và cái danh hiệu cao quý kia bỗng nhiên trở nên nhạt nhòa, mất đi sức nặng vốn có của nó.

Điều khiến tôi trăn trở nhất không phải là việc ai được khen thưởng, mà là sự im lặng đáng sợ trước những người “không làm được việc”. Chúng ta dường như đang dồn quá nhiều tâm sức để đi tìm những ngôi sao sáng nhất, tranh cãi xem ai giỏi hơn ai, nhưng lại thiếu đi sự dũng cảm để chỉ mặt đặt tên những người đang kéo lùi con thuyền chung của tập thể. Tìm ra một người xuất sắc thì dễ vì ai cũng muốn nhận, nhưng tìm ra một người “không hoàn thành nhiệm vụ” để tinh giản, để thanh lọc bộ máy thì khó như mò kim đáy bể. Cái văn hóa “dĩ hòa vi quý”, cái tâm lý sợ mất lòng, sợ va chạm, sợ ảnh hưởng đến thành tích thi đua của đơn vị đã vô tình tạo ra một tấm lá chắn vững chắc cho sự trì trệ. Chúng ta sợ làm người khác buồn khi đánh giá họ kém, nhưng chúng ta lại quên mất rằng, giữ lại một người không làm được việc chính là đang bất công với những người đang phải gồng gánh phần việc của họ mỗi ngày.

Có lẽ đã đến lúc chúng ta cần một cái nhìn giản dị và sòng phẳng hơn về nghề công chức. Đừng coi “Hoàn thành tốt nhiệm vụ” là một sự khiêm tốn hay thiệt thòi, hãy coi đó là chuẩn mực đạo đức, là thước đo của lương tâm nghề nghiệp mà ai cũng phải đạt được. Một bộ máy hành chính khỏe mạnh không cần tất cả mọi người đều phải là siêu nhân, đều phải là những cá nhân kiệt xuất, nhưng dứt khoát không được phép dung dưỡng những người “sáng cắp ô đi, tối cắp về”. Nếu mỗi kỳ đánh giá, thay vì mải mê tô hồng các danh hiệu, chúng ta dành sự nghiêm túc ấy để tìm ra những người chưa làm tròn vai, kiên quyết đưa họ ra khỏi guồng máy, thì tự khắc những người ở lại đều là những người tinh túy. Khi ấy, chẳng cần phải hô hào thi đua, tự bản thân sự vận hành trơn tru và hiệu quả của công việc đã là minh chứng hùng hồn nhất cho sự “xuất sắc” của cả một tập thể rồi.

Vậy nên, tôi vẫn chọn ô “Hoàn thành tốt nhiệm vụ” với tất cả niềm kiêu hãnh của một người làm công ăn lương chân chính. Tôi chọn đứng ở vị trí của một người “bình thường” làm việc tử tế, để nhắc nhớ mình rằng: cái đích cuối cùng của người cán bộ không phải là những tấm bằng khen treo đầy tường, mà là sự hài lòng của người dân và sự thanh thản trong tâm hồn mỗi khi đêm về. Và tôi vẫn mơ về một ngày, sự đánh giá cán bộ sẽ giống như một tấm gương soi trung thực, nơi mà người làm tốt được tôn vinh đúng mực, người yếu kém phải biết tự giác rời đi, để môi trường công sở thực sự là nơi của những nỗ lực và cống hiến thực chất, chứ không phải là nơi trú ẩn của những danh hiệu ảo.

Nguyễn Anh Trung